Τα άμεσα καθήκοντα του κινήματός μας

H Ρωσική Σοσιαλδημοκρατία έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι το άμεσο πολιτικό καθήκον ενός ρωσικού κόμματος της εργατικής τάξης είναι η ανατροπή της απολυταρχίας, η επίτευξη της πολιτικής ελευθερίας. Αυτό διατυπώθηκε πάνω από δεκαπέντε χρόνια πριν από τους αντιπροσώπους της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας – τα μέλη της ομάδας Απελευθέρωση της Εργασίας(1). Επιβεβαιώθηκε πριν δυόμιση χρόνια από τους εκπροσώπους των Ρωσικών Σοσιαλδημοκρατικών οργανώσεων που, την άνοιξη του 1898, ίδρυσαν το Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα(2). Παρ’ όλες αυτές τις επανειλημμένες διακηρύξεις, ωστόσο, το ζήτημα των πολιτικών καθηκόντων της Σοσιαλδημοκρατίας στη Ρωσία είναι περίοπτο πάλι σήμερα. Πολλοί εκπρόσωποι του κινήματός μας εκφράζουν αμφιβολία ως προς την ορθότητα της προαναφερθείσας λύσης της ζητήματος. Υποστηρίζεται ότι ο οικονομικός αγώνας είναι πρωταρχικής σημασίας· τα πολιτικά καθήκοντα του προλεταριάτου ωθούνται στο περιθώριο, στενεύουν και περιορίζονται, και λέγεται μάλιστα ότι το να μιλάς για το σχηματισμό ενός ανεξάρτητου κόμματος της εργατικής τάξης στη Ρωσία σημαίνει μόνο να επαναλαμβάνεις τα λόγια κάποιου άλλου, ότι οι εργάτες πρέπει να διεξάγουν μόνο τον οικονομικό αγώνα και να αφήσουν την πολιτική στους διανοούμενους σε συμμαχία με τους φιλελευθέρους. Η πιο πρόσφατη διακήρυξη της νέας πίστης (το περιβόητο Credo(3)) ισοδυναμεί με μια διακήρυξη ότι το ρωσικό προλεταριάτο δεν έχει ακόμα ενηλικιωθεί και με μια πλήρη απόρριψη του σοσιαλδημοκρατικού προγράμματος. Η Ραμπότσαγια Mισλ(4) (ιδιαίτερα στο Χωριστό Παράρτημά της) παίρνει πρακτικά την ίδια στάση. Η Ρωσική Σοσιαλδημοκρατία περνά από μια περίοδο ταλάντευσης και αμφιβολίας που πλησιάζει στην αυτο-αναίρεση. Αφενός, το κίνημα της εργατικής τάξης χωρίζεται από το σοσιαλισμό, οι εργάτες βοηθούνται να διεξάγουν τον οικονομικό αγώνα, αλλά τίποτα, ή σχεδόν τίποτα, δεν γίνεται για να εξηγηθούν σε αυτούς οι σοσιαλιστικοί στόχοι και τα πολιτικά καθήκοντα του κινήματος συνολικά. Αφετέρου, ο σοσιαλισμός χωρίζεται από το εργατικό κίνημα· οι Ρώσοι σοσιαλιστές αρχίζουν πάλι να μιλούν όλο και περισσότερο για τον αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση σαν να πρέπει να διεξαχθεί εξ ολοκλήρου από τους διανοούμενους επειδή οι εργάτες περιορίζουν τους εαυτούς τους στον οικονομικό αγώνα.

Kατά την άποψή μας το έδαφος έχει προετοιμαστεί γι’ αυτήν τη θλιβερή κατάσταση πραγμάτων από τρία γεγονότα. Πρώτο, στην πρώιμη δραστηριότητά τους, οι Ρώσοι Σοσιαλδημοκράτες περιορίστηκαν μόνο στην εργασία σε κύκλους προπαγάνδας. Όταν ασχολούμασταν με την προπαγάνδα μέσα στις μάζες δεν ήμασταν πάντα ικανοί να συγκρατούμε τους εαυτούς μας από το να πηγαίνουμε στο άλλο άκρο. Δεύτερο, στην πρώιμη δραστηριότητά μας έπρεπε συχνά να αγωνιστούμε για το δικαίωμά μας στην ύπαρξη ενάντια στους οπαδούς της Ναρόντναγια Βόλια(5), οι οποίοι καταλάβαιναν με τον όρο «πολιτική» μια δραστηριότητα απομονωμένη από το κίνημα της εργατικής τάξης και περιόριζαν την πολιτική καθαρά στον συνωμοτικό αγώνα. Απορρίπτοντας αυτό το είδος της πολιτικής, οι Σοσιαλδημοκράτες πήγαν στο άκρο της απώθησης της πολιτικής εξ ολοκλήρου στο περιθώριο. Τρίτο, δουλεύοντας στην απομόνωση μικρών τοπικών κύκλων εργατών, οι Σοσιαλδημοκράτες δεν αφιέρωσαν επαρκή προσοχή στην ανάγκη οργάνωσης ενός επαναστατικού κόμματος που θα συνδύαζε όλες τις δραστηριότητες των τοπικών ομάδων και θα καθιστούσε δυνατό να οργανωθεί η επαναστατική εργασία σε σωστές γραμμές. Η υπερίσχυση της απομονωμένης εργασίας συνδέεται φυσικά με την υπερίσχυση του οικονομικού αγώνα.

Αυτά τα περιστατικά οδήγησαν στην επικέντρωση σε μια μόνο πλευρά του κινήματος. Η «οικονομίστικη» τάση (δηλαδή, αν μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτή ως «τάση») έχει προσπαθήσει να εξυψώσει αυτή τη στενότητα στο ύψος μιας ειδικής θεωρίας και έχει προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί γι’ αυτόν το λόγο τον μπερνσταϊνισμό της μόδας και την «κριτική του μαρξισμού» της μόδας, που λανσάρουν παλιές αστικές ιδέες κάτω από μια νέα ετικέτα. Αυτές οι προσπάθειες μόνο έχουν προκαλέσει έναν κίνδυνο αποδυνάμωσης της σύνδεσης μεταξύ του ρωσικού εργατικού κινήματος και της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας, της πρωτοπορίας στον αγώνα για πολιτική ελευθερία. Το πιο επείγον καθήκον του κινήματός μας είναι να ενισχυθεί αυτή η σύνδεση.

Η Σοσιαλδημοκρατία είναι ο συνδυασμός του κινήματος της εργατικής τάξης και του σοσιαλισμού. Καθήκον της δεν είναι να υπηρετεί το κίνημα της εργατικής τάξης παθητικά σε κάθε ένα από τα χωριστά στάδιά του, αλλά να εκπροσωπεί τα συμφέροντα του κινήματος συνολικά, να υποδεικνύει σε αυτό το κίνημα τον τελικό σκοπό του και τα πολιτικά του καθήκοντα, και να διαφυλάσσει την πολιτική και ιδεολογική ανεξαρτησία του. Απομονωμένο από τη Σοσιαλδημοκρατία, το κίνημα της εργατικής τάξης γίνεται ασήμαντο και αναπόφευκτα γίνεται αστικό. Διεξάγοντας μόνο τον οικονομικό αγώνα, η εργατική τάξη χάνει την πολιτική ανεξαρτησία της· γίνεται η ουρά άλλων κομμάτων και προδίδει τη μεγάλη αρχή: «Η χειραφέτηση των εργατικών τάξεων πρέπει να κατακτηθεί από τις ίδιες τις εργατικές τάξεις»(6). Σε κάθε χώρα υπήρξε μια περίοδος στην οποία το κίνημα της εργατικής τάξης υπήρξε χωριστά από το σοσιαλισμό, το καθένα τραβούσε το δικό του δρόμο· και σε κάθε χώρα αυτή η απομόνωση έχει αποδυναμώσει και το σοσιαλισμό και το κίνημα της εργατικής τάξης. Μόνο η συγχώνευση του σοσιαλισμού με το κίνημα της εργατικής τάξης έχει σε όλες τις χώρες δημιουργήσει μια ανθεκτική βάση και για τα δύο. Αλλά σε κάθε χώρα αυτός ο συνδυασμός του σοσιαλισμού και του κινήματος της εργατικής τάξης εξελίχθηκε ιστορικά, με μοναδικούς τρόπους, σύμφωνα με τις επικρατούσες συνθήκες του χρόνου και του τόπου. Στη Ρωσία, η ανάγκη για το συνδυασμό του σοσιαλισμού και του κινήματος της εργατικής τάξης διακηρύχτηκε στη θεωρία πριν πολύ καιρό, αλλά μόνο τώρα μετατρέπεται σε πράξη. Είναι μια πολύ δύσκολη διαδικασία και δεν υπάρχει, επομένως, τίποτα που να εκπλήσσει στο γεγονός ότι συνοδεύεται από ταλαντεύσεις και αμφιβολίες.

Ποιο μάθημα μπορεί να εξαχθεί από το παρελθόν;

Ολόκληρη η ιστορία του ρωσικού σοσιαλισμού οδήγησε στην κατάσταση στην οποία το πιο επείγον καθήκον είναι ο αγώνας ενάντια στην απολυταρχική κυβέρνηση και η επίτευξη της πολιτικής ελευθερίας. Το σοσιαλιστικό μας κίνημα επικέντρωσε, σαν να λέμε, στον αγώνα ενάντια στη απολυταρχία. Από την άλλη, η ιστορία έδειξε ότι η απομόνωση της σοσιαλιστικής σκέψης από την πρωτοπορία των εργατικών τάξεων είναι μεγαλύτερη στη Ρωσία απ’ ό,τι σε άλλες χώρες, και ότι αν αυτή η κατάσταση πραγμάτων συνεχιστεί, το επαναστατικό κίνημα στη Ρωσία είναι καταδικασμένο στην αδυναμία. Από αυτή την κατάσταση προβάλλει το καθήκον το οποίο η Ρωσική Σοσιαλδημοκρατία καλείται να πραγματοποιήσει – να διαποτίσει τις μάζες του προλεταριάτου με τις ιδέες του σοσιαλισμού και με πολιτική συνείδηση, και να οργανώσει ένα επαναστατικό κόμμα αχώριστα συνδεμένο με το αυθόρμητο κίνημα της εργατικής τάξης. Η Ρωσική Σοσιαλδημοκρατία έχει κάνει πολλά σε αυτήν την κατεύθυνση, αλλά μένουν ακόμη πολλά να γίνουν. Με την ανάπτυξη του κινήματος, το πεδίο δράσης για τους Σοσιαλδημοκράτες γίνεται ευρύτερο· η δουλειά γίνεται πιο ποικίλη, και ένας αυξανόμενος αριθμός ακτιβιστών στο κίνημα θα συγκεντρώσουν τις προσπάθειές τους στην πραγματοποίηση των διάφορων ειδικών καθηκόντων που οι καθημερινές ανάγκες της προπαγάνδας και της ζύμωσης φέρνουν στο προσκήνιο. Αυτό το φαινόμενο είναι αρκετά φυσικό και είναι αναπόφευκτο, αλλά μας κάνει να φροντίζουμε ιδιαίτερα να εμποδίσουμε να γίνουν αυτές οι ειδικές δραστηριότητες και μέθοδοι αγώνα αυτοσκοποί και να μη φτάσει η προπαρασκευαστική εργασία να θεωρείται ως η κύρια και μόνη δραστηριότητα.

To κύριo και θεμελιώδες καθήκον μας είναι να διευκολύνουμε την πολιτική ανάπτυξη και την πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης. Εκείνοι που ωθούν αυτό το καθήκον στο περιθώριο, που αρνούνται να υποτάξουν σε αυτό όλα τα ειδικά καθήκοντα και τις ιδιαίτερες μεθόδους του αγώνα, ακολουθούν ένα ψεύτικο μονοπάτι και προκαλούν σοβαρή ζημιά στο κίνημα. Και ωθείται στο περιθώριο, πρώτο, από εκείνους που καλούν τους επαναστάτες να αξιοποιούν μόνο δυνάμεις απομονωμένων συνωμοτικών κύκλων που έχουν αποκοπεί από το κίνημα της εργατικής τάξης στον αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση. Ωθείται στο περιθώριο, δεύτερο, από εκείνους που περιορίζουν το περιεχόμενο και το πεδίο της πολιτικής προπαγάνδας, ζύμωσης και οργάνωσης· που θεωρούν ταιριαστό και σωστό να μπάζουν τους εργάτες στην «πολιτική» μόνο σε εξαιρετικές στιγμές στις ζωές τους, μόνο σε εορταστικές περιστάσεις· οι οποίοι με αδημονία αντικαθιστούν τον πολιτικό αγώνα ενάντια στη απολυταρχία με αιτήματα για επιμέρους παραχωρήσεις από την απολυταρχία· και οι οποίοι δεν φτάνουν στο απαιτούμενο σημείο ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτά τα αιτήματα για επιμέρους παραχωρήσεις υψώνονται στη θέση ενός συστηματικού, αδυσώπητου αγώνα ενός επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης ενάντια στην απολυταρχία.

«Οργανωθείτε!» συνεχίζει να επαναλαμβάνει στους εργάτες σε όλους τους τόνους η Ραμπότσαγια Μισλ, και όλοι οι οπαδοί της «οικονομίστικης» τάσης επαναλαμβάνουν την κραυγή. Εμείς, φυσικά, επιδοκιμάζουμε πλήρως αυτή την έκκληση, αλλά χωρίς να παραλείπουμε να προσθέτουμε: οργανωθείτε, αλλά όχι μόνο σε ενώσεις αμοιβαίου οφέλους, σε απεργιακά ταμεία, και σε κύκλους εργατών· οργανωθείτε επίσης σε ένα πολιτικό κόμμα· οργανωθείτε για τον αποφασιστικό αγώνα ενάντια στην αυταρχική κυβέρνηση και ενάντια στο σύνολο της καπιταλιστικής κοινωνίας. Χωρίς τέτοια οργάνωση το προλεταριάτο ποτέ δεν θα υψωθεί στον ταξικά συνειδητό αγώνα· χωρίς τέτοια οργάνωση το κίνημα της εργατικής τάξης είναι καταδικασμένο σε αδυναμία. Με τη βοήθεια μόνο ταμείων και κύκλων μελέτης και ενώσεων αμοιβαίου οφέλους η εργατική τάξη δεν θα είναι ποτέ ικανή να εκπληρώσει τη μεγάλη ιστορική αποστολή της – να απελευθερώσει τον εαυτό της και όλο το ρωσικό λαό από την πολιτική και οικονομική σκλαβιά. Ούτε μια τάξη στην ιστορία δεν έχει φτάσει στην εξουσία χωρίς να παράγει τους πολιτικούς ηγέτες της, τους σημαντικούς εκπροσώπους της που είναι ικανοί να οργανώσουν ένα κίνημα και να το οδηγήσουν. Και η ρωσική εργατική τάξη έχει ήδη δείξει ότι μπορεί να παράγει τέτοιους άνδρες και γυναίκες. Ο αγώνας που έχει αναπτυχθεί τόσο πλατιά στη διάρκεια των προηγούμενων πέντε ή έξι ετών αποκάλυψε τη μεγάλη δυνητική επαναστατική ισχύ της εργατικής τάξης· έχει δείξει ότι η πιο άγρια κυβερνητική δίωξη δεν μειώνει, αλλά, αντίθετα, αυξάνει τον αριθμό των εργατών που πασχίζουν για το σοσιαλισμό, για την πολιτική συνείδηση και για τον πολιτικό αγώνα.

Το συνέδριο που έκαναν οι σύντροφοί μας το 1898 σωστά καθόρισε τα καθήκοντά μας(7) και δεν επανέλαβε μόνο τις λέξεις άλλων ανθρώπων, δεν εξέφρασε μόνο τον ενθουσιασμό των «διανοούμενων»… Πρέπει να στρωθούμε στη δουλειά αποφασιστικά για να εκπληρώσουμε αυτά τα καθήκοντα, τοποθετώντας το ζήτημα του προγράμματος, της οργάνωσης και των τακτικών του Κόμματος στην ημερήσια διάταξη. Έχουμε ήδη εκθέσει τις απόψεις μας για τις θεμελιώδεις απαιτήσεις του προγράμματός μας, και, φυσικά, αυτό δεν είναι το μέρος για να τις αναπτύξουμε λεπτομερώς. Σκοπεύουμε να αφιερώσουμε μια σειρά άρθρων στα προσεχή τεύχη στα ζητήματα της οργάνωσης, που είναι μεταξύ των πιο φλεγόντων προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε. Από αυτή την άποψη έχουμε μείνει πολύ πίσω από τους παλαιούς εργάτες στο ρωσικό επαναστατικό κίνημα. Πρέπει να παραδεχτούμε ανοικτά αυτήν την έλλειψη και να καταβάλουμε όλες τις προσπάθειές μας να επινοήσουμε μεθόδους μεγαλύτερης μυστικότητας στη δουλειά μας, να διαδώσουμε συστηματικά τις κατάλληλες μεθόδους δουλειάς, τις κατάλληλες μεθόδους να ξεγελούμε τους χωροφύλακες και να ξεφεύγουμε από τις παγίδες της αστυνομίας. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε ανθρώπους που θα αφιερώσουν το σύνολο της ζωής τους, όχι μόνο τα ελεύθερα απογεύματά τους, στην επανάσταση· πρέπει να χτίσουμε μια οργάνωση αρκετά μεγάλη που να επιτρέπει την εισαγωγή ενός αυστηρού καταμερισμού εργασίας στις διάφορες μορφές της δουλειάς μας.

Τέλος, όσον αφορά το ζήτημα της τακτικής, θα περιοριστούμε στα εξής: Η Σοσιαλδημοκρατία δεν δένει τα χέρια της, δεν περιορίζει τις δραστηριότητές της σε κάποιο προδικασμένο σχέδιο ή μέθοδο πολιτικού αγώνα· αναγνωρίζει όλες τις μεθόδους αγώνα, υπό τον όρο ότι αντιστοιχούν στις δυνάμεις που είναι στη διάθεση του Κόμματος και διευκολύνουν την επίτευξη των καλύτερων δυνατών αποτελεσμάτων κάτω από τις δεδομένες συνθήκες. Εάν έχουμε ένα γερά οργανωμένο κόμμα, μια μόνο απεργία μπορεί να μετατραπεί σε μια πολιτική διαδήλωση, σε μια πολιτική νίκη εναντίον της κυβέρνησης. Εάν έχουμε ένα γερά οργανωμένο κόμμα, μια εξέγερση σε μια μόνο περιοχή μπορεί να μεγαλώσει σε μια νικηφόρα επανάσταση. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι οι αγώνες με την κυβέρνηση για τα μερικά αιτήματα και την κατάκτηση ορισμένων παραχωρήσεων είναι μόνο επιπόλαιες αψιμαχίες με τον εχθρό, συμπλοκές μεταξύ προκεχωρημένων φυλακίων, ενώ αντιθέτως η αποφασιστική μάχη μένει ακόμη να έρθει. Μπροστά μας, σε όλη τη δύναμή του, δεσπόζει το φρούριο του εχθρού το οποίο εκτοξεύει τουφεκιές και βλήματα επάνω μας, θερίζοντας τους καλύτερους μαχητές μας. Πρέπει να κατακτήσουμε αυτό το φρούριο, και θα το κατακτήσουμε, εάν ενώσουμε όλες τις δυνάμεις του αφυπνιζόμενου προλεταριάτου με όλες τις δυνάμεις των Ρώσων επαναστατών σε ένα κόμμα που θα προσελκύσει κάθε τι που είναι ζωτικό και τίμιο στη Ρωσία. Μόνο τότε η μεγάλη προφητεία του Ρώσου εργάτη-επαναστάτη, Πιοτρ Αλεξέγιεφ, θα πραγματοποιηθεί: «Ο μυώδης βραχίονας των εκατομμυρίων εργαζομένων θα σηκωθεί, και ο ζυγός του δεσποτισμού, που φρουρείται από τις ξιφολόγχες των στρατιωτών, θα συνθλιφτεί σε άτομα!»(8)

Σημειώσεις

1. Η Ομάδα Απελευθέρωση της Εργασίας ήταν η πρώτη μαρξιστική ομάδα της Ρωσίας. Ιδρύθηκε το 1883 από τους Πλεχάνοφ, Αξελρόντ, Ζαζούλιτς κ.ά.
2. Το πρώτο, ιδρυτικό συνέδριο του ΡΣΔΕΚ έγινε το Μάρτιο του 1898 στο Μινσκ. Συμμετείχαν 9 αντιπρόσωποι, οι περισσότεροι από τους οποίους συνελήφθησαν μέσα στον επόμενο μήνα από την αστυνομία.
3. Το Credo (σύμβολο πίστης, κοσμοθεώρηση), μια προγραμματική διακήρυξη των οικονομιστών, γράφτηκε στο εξωτερικό και δημοσιεύθηκε στην Πετρούπολη το 1899. Στο Τι να Κάνουμε ο Λένιν σημείωνε ότι το Credo ήταν το πιο έξοχο όπλο ενάντια στον οικονομισμό, επειδή διατύπωσε ανοικτά τη βασική πολιτική του τάση.
4. Η Ραμπότσαγια Μισλ ήταν το όργανο των Ρώσων οικονομιστών. Στα 1897-1902 κυκλοφόρησαν 16 φύλλα της, τα δυο πρώτα στην Πετρούπολη και τα υπόλοιπα στη Βαρσοβία και το εξωτερικό. Υποστήριζε ότι οι εργάτες έπρεπε να οργανωθούν για να υπερασπίσουν μόνο τα άμεσα, στενά οικονομικά συμφέροντά τους, θέση από την οποία προέκυψε και ο τίτλος του ρεύματος, οικονομιστές.
5. Η Ναρόντναγια Βόλια (Η Θέληση του Λαού ή Η Ελευθερία του Λαού) ήταν ρωσική τρομοκρατική οργάνωση στις δεκαετίες του 1870 και 1880, γνωστή κυρίως για τη δολοφονία του Τσάρου Αλέξανδρου του Β΄ το 1881.
6. Η πρώτη φράση στους Γενικούς Κανόνες της Α΄ Διεθνούς, που ψηφίστηκαν το 1864.
7. Ο Λένιν έχει υπόψη τη «Διακήρυξη του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας» που έβγαλε η Κεντρική Επιτροπή του ΣΔΕΚΡ το 1898 με εντολή και εξ ονόματος του 1ου Συνεδρίου του ΣΔΕΚΡ. Στη διακήρυξη η πάλη για τις πολιτικές ελευθερίες και την ανατροπή της απολυταρχίας προβαλλόταν ως το κύριο καθήκον της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας.
8. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεφ ήταν ένας εργάτης-επαναστάτης στη δεκαετία του 1870. Η ομιλία του, που έγινε μπροστά στο τσαρικό δικαστήριο στις 10 (22) Μαρτίου 1877, στην Αγία Πετρούπολη, τυπώθηκε για πρώτη φορά στο Λονδίνο στην άτακτα εμφανιζόμενη συλλογή Βπεριόντ! (Εμπρός!). Στη συνέχεια δημοσιεύθηκε παράνομα επανειλημμένα και ήταν πολύ δημοφιλής μεταξύ των Ρώσων εργατών.