Slot

Begin november ging ik weer naar de gevangenis, deze keer in Leipzig, om mijn gevangenisstraffen te absolveren. Liebknecht en Hasenclever waren mij al voorgegaan voor hetzelfde, maar we kwamen niet met elkaar in contact. Ik had gehoopt dat ik mijn detentie met Kerstmis zou kunnen onderbreken, omdat er nog een beroep tegen mij in een strafzaak liep bij het Hooggerechtshof en een bijkomende uitspraak over de opgelegde straffen pas kon worden gedaan nadat het beroep was afgehandeld. Nogmaals, dit was een illusie. In het aanvullende vonnis dat uiteindelijk werd uitgesproken, werden de vijf maanden waartoe ik was veroordeeld teruggebracht tot vier maanden. Ik had dus de zekerheid dat ik begin maart vrij zou komen.

Een van de gemakken van de gevangenis in Leipzig was dat mijn vrouw mij eenmaal per week kon bezoeken in aanwezigheid van een officier. Op een dag, toen ik met haar aan het praten was over mijn pamfletten-proces in Dresden, ging de officier naar een lade, haalde er een pakje pamfletten uit en overhandigde ze mij. Tot mijn verbazing waren het kopieën van mijn pamflet dat in oktober 1881 in Dresden in beslag was genomen en dat volgens het vonnis van de rechtbank had moeten verbrand worden. Toen ik verbaasd vroeg hoe deze pamfletten in Leipzig terecht waren gekomen, kreeg ik te horen dat ze in het hele land waren verspreid. Het leek er dus op dat de ambtenaren er sympathie voor hadden, want de partijleden hadden ze niet uitgedeeld.

Het was niet de enige keer dat een van mijn intellectuele producten de eer kreeg van zo’n eigenaardige distributie. In Dresden werd een doos met tweehonderd exemplaren van het boek Die Frau und der Sozialismus (De vrouw en het socialisme) in beslag genomen. De rechtbank beval de vernietiging van de tweehonderd exemplaren, zodat ze de dood moesten ondergaan in een vurige oven. Maar, zo vernam ik later uit betrouwbare bron, slechts enkele exemplaren ondergingen deze vurige dood, alle andere belandden in handen van de gerechtsdienaren. De uitgever verloor de betaling voor de in beslag genomen tweehonderd exemplaren, maar de auteur had de voldoening het boek in handen te hebben, dat zonder de inbeslagname nauwelijks zou gebeurd zijn. Zo heeft alles in deze wereld zijn slechte en zijn goede kant.

Terwijl ik in de gevangenis zat, werden de redenen van de Saksische regering voor de verlenging van de kleine staat van beleg over Leipzig en omgeving bekend. De belangrijkste reden was dat wij, Liebknecht en ik, ons vlakbij de grens van het belegerde gebied, in Borsdorf, hadden gevestigd. En om het gevaar van deze situatie voor het gebied in kwestie te benadrukken, was er een gendarmerie verplaatst naar Borsdorf. Een aantal Berlijnse uitgewezenen die op een dag vanuit Leipzig bij ons in Borsdorf op bezoek kwamen, werden bij terugkomst in Leipzig aan een lichamelijk onderzoek onderworpen. Het was allemaal erg belachelijk, maar dat noemen we “regeren”.

Op 22 december stuurde Engels mij een antwoord op mijn brief van 10 november, waarin hij onder andere schreef:

Beste Bebel!
Ik hoop dat je overmorgen voor vierentwintig uur vrij bent en zo zonder problemen in het bezit komt van deze regels.

De passage in mijn laatste brief, die je als energiek hebt ervaren, zegt niet meer dan dat ik een opheffing van de uitzonderingswetten verwacht uit de gebeurtenissen die ofwel zelf revolutionair van aard zijn (een nieuwe schok of bv. de bijeenroeping van een nationale vergadering in Rusland, waarvan de gevolgen voor Duitsland onmiddellijk duidelijk zouden worden) of anders de beweging in gang zetten en de revolutie voorbereiden (troonswisseling in Berlijn, dood of vertrek van Bismarck, beide met een bijna onvermijdelijk ‘nieuw tijdperk’).

De crisis in Amerika lijkt me, net als de crisis hier en de druk op de Duitse industrie die nog niet overal is opgeheven, geen echte crisis, maar een nawerking van de overproductie van de vorige crisis. De crash in Duitsland werd voortijdig veroorzaakt door de miljardenzwendel; hier en in Amerika kwam het op het normale moment van 1877, maar nooit in een periode van welvaart zijn de productiekrachten zo toegenomen als van 1871 tot 1877, vandaar, vergelijkbaar met 1837 tot 1842, de chronische druk hier en in Duitsland op de belangrijkste industrietakken, vooral katoen en ijzer. De markten zijn nog steeds niet in staat om alle producten te verteren; omdat de Amerikaanse industrie nog steeds voornamelijk voor de beschermde binnenlandse markt werkt, kan daar heel gemakkelijk een plaatselijke tussentijdse crisis ontstaan door de snelle toename van de productie. Maar uiteindelijk dient het alleen maar om de tijd te verkorten waarin Amerika export-klaar wordt en als gevaarlijke concurrent van Engeland op de wereldmarkt verschijnt. Ik geloof daarom niet – en Marx is dezelfde mening toegedaan – dat de echte crisis eerder zal komen dan de echte periode van verval.

Ik zou een Europese oorlog als een ongeluk beschouwen; deze keer zou hij verschrikkelijk zijn, hij zou het chauvinisme overal de komende jaren aanwakkeren, aangezien elk volk voor zijn bestaan zou vechten. Al het werk van de revolutionairen in Rusland, die aan de vooravond van de overwinning staan, zou nutteloos zijn, vernietigd worden; onze partij in Duitsland zou overspoeld worden en exploderen door de vloed van chauvinisme, en hetzelfde zou gebeuren in Frankrijk. Het enige goede dat eruit kan voortkomen, de oprichting van een klein-Polen, zou ook uit de revolutie voortkomen, en dat uit zichzelf; een Russische grondwet in het geval van een ongelukkige oorlog zou een heel andere, meer conservatieve betekenis hebben dan een die door revolutie wordt afgedwongen. Ik denk dat zo’n oorlog de revolutie met tien jaar zou uitstellen, waarna ze natuurlijk des te grondiger zou zijn. Overigens lag oorlog weer in het verschiet. Bismarck had met de Oostenrijkse alliantie laten zien wat hij in 1867 had gedaan met de Luxemburgse affaire en de Zuid-Duitse allianties. We zullen moeten afwachten of er in het voorjaar iets van komt.

Uw verslagen over de toestand van de Duitse industrie waren zeer interessant voor ons, vooral de expliciete bevestiging dat de kartelovereenkomst van de ijzerproducenten is verbroken. Dit kon niet worden tegengehouden, zeker niet door de Duitse industriëlen die niet zonder het kleinste bedrog kunnen. We hebben Meyers werk hier nog niet gezien, dus ook daar heb je ons iets nieuws verteld. Het was te verwachten dat Marx naast zijn kardinalen zou staan – het deed Meyer altijd bijzonder veel plezier als hij rechtstreeks van kardinaal Manning naar Marx kon gaan, en hij heeft dat nooit onder stoelen of banken gestoken.

In zijn Sozialen Briefen kwam Rodbertus dicht in de buurt van het doorgronden van de meerwaarde, maar dichterbij kwam hij niet. Anders zouden al zijn gedachten en inspanningen om de landjonker met schulden te helpen tot een einde zijn gekomen, en dat kon de goede man niet hebben gewild. Maar zoals je zegt, is hij veel meer waard dan de vele Duitse vulgaire economen, waaronder de kathedersocialisten, die alleen maar van onze rotzooi leven. –

Gisteren heb ik het laatste manuscript voor de brochure naar Zürich gestuurd, namelijk een bijlage over het markestelsel en een korte geschiedenis van de Duitse boeren in het algemeen. Omdat Maurer het verhaal erg slecht vertelt en veel dingen door elkaar haalt, is het moeilijk om bij de eerste lezing alles te vatten. Zodra ik een exemplaar ontvang stuur ik je het verhaal, omdat het Maurer niet alleen te kijk zet, maar hem ook indirect bekritiseert en veel nieuwe dingen bevat. Het is het eerste product van mijn studie over de Duitse geschiedenis, die ik al enkele jaren volg, en ik ben erg blij dat ik het niet eerst aan schoolmeesters en andere ‘geschoolden’ kan presenteren, maar aan de arbeiders.

Nu moet ik stoppen, anders kan ik de brief niet laten registreren voor de avondpost. De Pruisen lijken nog niet klaar te zijn om aangetekende brieven per post te versturen, tot nu toe is alles in normale staat aangekomen, maar ervaring heeft me geleerd dit redelijk betrouwbaar in te schatten.

Ik wil je vrouw vragen om de bijgevoegde kerstkaart en mijn beste groeten te accepteren.
Uw F.E.