Geschreven: 1939
Bron: Brochure uitgeverij De Vlam, Amsterdam 1939
Vertaling: geen
Deze versie: Spelling
Transcriptie: Rick Denkers
HTML: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive, december 2006
In de zwaar geladen arena van de internationale politiek en in die van de internationale arbeidersbeweging werkte de op 23 augustus bij persoonlijke aanwezigheid van Josef Stalin tot stand gekomen ondertekening van het non-agressie pact tussen Hitler-Duitsland en de Sovjet-Unie als een bom. Ondanks alle moeilijkheden waren Engeland en Frankrijk ertoe gekomen hoge officieren naar Moskou te delegeren om langs militaire weg de samenwerking te verkrijgen tussen het zatte imperialisme en de Sovjet-Unie tegenover het hongerige imperialisme.
De beide hoofdstromingen van de internationale arbeidersbeweging hadden zich volkomen vertrouwd gemaakt met het uiteindelijke succes van de onderhandelingen. Zij zagen Rusland en de Westerse staten aan dezelfde kant in de barricade gemeenschappelijk in staat om de vrede te handhaven of, als dit toch nodig zou blijken, het Hitlerfront te verpletteren. Het was de Duitse zender, die reeds op 21 augustus een dikke streep haalde door al die verwachtingen door de bekendmaking dat von Ribbbentrop twee dagen later per vliegtuig naar Moskou zou gaan om een definitieve vorm te geven aan de uitkomsten van de geheime onderhandelingen.
Men wist al dat Berlijn en Moskou tot een handelsverdrag gekomen waren. Hoewel men de ogen niet sluiten kon voor het feit, dat uitbreiding van de economische betrekkingen politieke betekenis had, dacht men geen ogenblik aan een verdrag tussen de beide landen, waardoor de politieke kaart van Europa wezenlijk anders kwam te liggen.
De regeringsautoriteiten in de verschillende hoofdsteden hadden enige tijd nodig voor het publiceren van hun zienswijze over de afsluiting van het pact. De ‘Daily Herald’ van de Engelse Labour Party had er moeite mee, de Duitse informaties als juist te aanvaarden. Al heel gauw maakte de aarzeling in officiële kringen plaats voor scherpe afkeuring, werd de Stalinregering van ‘verraad’ beschuldigd aan de zaak van de democratie, kwamen opgewonden Parijzenaars ertoe tumult te ontketenen bij de bureau van de Franse stalinistische partij. De kopstukken van de stalinistische beweging buiten Rusland, die zich zo vertrouwd hadden gemaakt met ondersteuning van het nationale front hunner bourgeoisie in de democratische landen, hadden er de grootste moeite mee om tegen de stroom op te roeien. Voor hen kon er natuurlijk geen sprake zijn van het uitbrengen van kritiek op de daden van Stalin. Zij moesten zich stuk voor stuk aan de hachelijkste pogingen tot ‘verklaring’ van die daden overgeven. Stalin en de Sovjet-Unie ook in de nieuwe verhoudingen als de machtigste vredesfactoren blijven prijzen en in flagrante strijd daarmee tegelijkertijd getuigen van hun bereidheid, om met hun eigen bourgeoisie ten oorlog te trekken tegen Hitler-Duitsland.
Moskou heeft nog even geprobeerd de uitwerking van het pact op de democratische landen te verzwakken door te verklaren, dat even goed verdragen met Frankrijk en Engeland gesloten konden worden. De stalinistische leiders klampten zich vast aan de strohalm van een paragraaf in het verdrag, die aan de beide partners hun vrijheid zou hergeven, wanneer de andere partij tot agressie zou overgaan. Deze paragraaf bleek niet te bestaan! Die strohalm was dus meteen verdwenen.
Daarna verklaarden zij dat Hitler voor de macht van de Sovjet-Unie had moeten buigen en door Stalin gedwongen zou worden, naar een oplossing van de Poolse kwestie te streven zonder ontketening van de oorlog. Zij suggereerden, dat de ratificatie van het ondertekende verdrag door de Russische autoriteiten opgeschort werd om in die situatie de volle druk op Hitler te kunnen uitoefenen. Dergelijke voorstellingen werden voornamelijk gelogenstraft door de houding van de Duitse autoriteiten, die zich ten volle bewust waren van de versterking, die hun positie had ondergaan en die kort en bondig aan de wereld verzekerden, dat het pact onmiddellijk van kracht was geworden na 23 augustus en al heel gauw deden uitkomen, dat er niet alleen een pact bestond, maar dat er ook nog afspraken waren. Hieraan werd voedsel gegeven door de leiders van Moskou, die immers een militaire delegatie naar Berlijn zonden op dezelfde dag, dat de Europese oorlog een feit was geworden. Als nu twee weken oorlog achter ons liggen dan zijn wij al in het stadium gekomen, waarin de pers van de Sovjet-Unie de zware nederlagen van de Poolse legers niet alleen toeschrijft aan her militaire overwicht van Duitsland, doch daarnaast aan de heterogene samenstelling van Polen en de onderdrukking, waaraan de nationale minderheden van dat land hadden blootgestaan. Een treffende overeenkomst kan geconstateerd worden tussen dergelijke beschouwingen van Russische kant en die van de nazi-pers uit de periode, toen het erom ging de inlijving van het Sudetengebied voor te bereiden. Bij de toespitsing van de tegenstellingen tussen Berlijn en Warschau herhaalden de Duitse nazi’s deze tactiek, brachten zij de talrijke grieven en klachten van de Duitse minderheden in Polen in hun bladen, om ook op die wijze de Duitse massa warm te doen lopen voor de ‘bevrijdingsoorlog’ die door Hitler ontketend zou worden.
Het blijft niet bij Russische persaanvallen op de onderdrukking van de nationale (Oekraïense en Wit-Russische) minderheden door de Poolse regering, bovendien is de mobilisatie tot stand gebracht van meet dan een miljoen Russische soldaten, die zich in het Westen, hoofdzakelijk bij de Pools-Russische grenzen, ophouden. Geen ogenblik hebben de Duitse nazi’s in deze maatregel van de Russen een bedreiging gezien van de geweldige successen, die de Duitse overmacht bevocht. Het tegendeel is het geval; de mobilisatie van de Russen blijkt de volle instemming van Duitse kant te hebben, terwijl daartegenover in de z.g. democratische staten positief wordt uitgesproken, dat Rusland zich met Duitsland verstaan heeft over de verdeling van Polen, waarmee 11 miljoen Poolse onderdanen, met de Russen verwant, onder het regiem van Moskou zouden komen.
Wanneer het ook vandaag nog voorkomt, dat stalinistische voorlichters (en hun naaste vrienden) in de arbeidersbeweging het klaarspelen, het Duits-Russische pact te presenteren als een dienst van Stalin aan de socialistische arbeidersbeweging, dan hebben wij gelukkig thans te maken met de snelle opeenvolging van sprekende feiten, die duidelijk doen uitkomen, dat het Hitler-fascisme de grote profijttrekker is van de jongste wending, die de Stalin-bureaucratie in toepassing heeft gebracht.
Onverbrekelijk zitten aan elkaar vast: de ondertekening van het Duits-Russische pact op 23 augustus; het daaruit door Hitler op 25 augustus gehaalde argument tegenover de Engelse gezant Henderson, dat aan de Engelse regering duidelijk moest maken dat Hitler Duitsland door het pact voor de langst mogelijke oorlogsperiode economisch veilig gesteld werd; de eenstemmige ratificatie van het pact door de Opperste Sovjet op 31 augustus; de proclamatie van de aansluiting van Danzig bij het Duitse Rijk, het binnenrukken van de Duitse legers in Polen op diezelfde dag. Wanneer Hitler in de Rijksdag op 1 september een uiteenzetting gaf van de toestand, onderstreepte hij dat hij woord voor woord akkoord kon gaan met de redevoering die Molotov ‘s avonds tevoren in Moskou ten beste had gegeven.
Zij, die de tekst van Molotovs redevoering met aandacht gelezen hebben, weten heel precies, dat de Moskouse leiders in de eerste plaats Engeland en Frankrijk aansprakelijk stelden voor de uitbarsting van de oorlog. Zij weten verder, dat de door Stalin in het 18e congres van zijn partij uitgesproken redevoering over de internationale toestand de weg wees naar een gemeenschappelijk optreden van Berlijn en Moskou. Zij weten ook, dat in beide landen het nieuwe verdrag met geestdrift begroet is. Zij weten verder, dat de beide partijen spreken over een definitieve verandering in de Europese politiek door het samengaan van de beide grootste mogendheden van Europa. Het is dan ook niet te verwonderen dat de ongelukkige voormannen van de stalinistische partijen, die plotseling voor de plicht werden geplaatst het pact te verdedigen, zich daarbij in zodanige bochten hebben moeten wringen, dat nu reeds met zekerheid gezegd kan worden:
Tegelijk met het aangaan van het Duits-Russische pact is Stalin de doodgraver geworden van de Communistische Internationale, die door het leiderschap van Stalin van nederlaag tot nederlaag is gevoerd en thans onder de verachting van miljoenen arbeiders van de gehele wereld wordt begraven.
Hoewel wij op dit gevolg van de Duits-Russische toenadering nog later terugkomen willen wij voor de lezers van de ‘Rode Oktober’ op deze plaats reeds de uitspraak vastleggen van de Franse stalinist, Marcel Gitton, die in de ‘Baseler Rundschau’ van 24 augustus het voorrecht genoot, aan de partijen van de Derde Internationale de betekenis van het pact duidelijk te mogen maken:
“En nu werd een antiagressie pact tussen Duitsland en de Sovjet-Unie afgesloten. Wij betuigen onze bijval aan deze resultaten van de vredespolitiek van de Grote Socialistische Republiek, resultaten die op een terugwijken van de ergste oorlogsbrandstichter in Europa neerkomen en daarmee de bevestiging van een helaas al te onzekere vrede dienen.”
De woordkeus van deze formulering vloeide natuurlijk uit de nationalistische instelling van dit kopstuk van de Komintern voort; hij heeft sedertdien zelf de gelegenheid gehad tot de ontdekking te komen, dat de hoge heren van Moskou Hitler volstrekt niet meer als de voornaamste ‘oorlogsbrandstichter’ beschouwden. Bovendien zijn de verhoudingen sedert 24 augustus zodanig veranderd, dat de bulderende kanonnen op vele fronten in duidelijke taal verkondigen, dat de vredelievende werking van het Duits-Russische pact niet bijzonder groot is geweest.
Zo de nieuwe vrienden werkelijk gemeend hebben, dat hun non-agressiepact de machthebbers van Engeland en Frankrijk op de plaats rust zou zetten, dan weten zij sedert 3 september, dat achtereenvolgens Engeland en Frankrijk de oorlogstoestand met Duitsland proclameerden, hun eigen imperialistische belangen in de tweede imperialistische wereldoorlog.
Er was geen twijfel aan, dat de jonge Sovjetmacht na het neerslaan van de door het buitenland gesteunde contrarevolutie en dat daarnaast de aan de aderlatingen van het verdrag van Versailles blootgestelde,
berooide republiek van Weimar in de verhoudingen na de wereldoorlog tegenover het grootste deel van de wereld in dezelfde positie stonden. Lenin heeft op de scherpste wijze het verdrag van Versailles als een verdrag van rovers gewraakt. Het betekende voor hem niets anders dan de zekerheid van nieuwe oorlog in de toekomst. Ook de bekwaamste rode professoren van Stalin zullen geen enkele regel schrift van Lenin hebben kunnen opdiepen, waarin hij de status quo van Versailles zalig verklaart.
Hij en de door hem gestichte Derde Internationale vertrouwden op de daadkracht van het gedupeerde wereldproletariaat, de navolging van het Russische voorbeeld, allereerst in Midden-Europa. Voor Lenin was de oorlog tegen Polen van 1920 het slaan van een brug, waarop de verbroedering van het opstandige Duitse proletariaat met de Sovjetmassa tot stand kon komen. De zegevierende Duitse revolutie zou de gevaren liquideren, waaraan de jonge Sovjetmacht in haar ontwikkeling blootgesteld zou zijn, indien de proletarische dictatuur zich tot het oude Rusland zou beperken.
Hij moest ondervinden, dat de krachten van het Duitse kapitalisme zowel als van het kapitalisme van de overwinnende landen in de eerste wereldoorlog niet voldoende ondergraven werden om aan de voorhoede van het wereldproletariaat nieuwe sprekende overwinningen mogelijk te maken. De generaals van het Duitse imperium hadden voor de sociaaldemocratische leiders van de Duitse republiek meer waarde dan de voorhoedekrachten van de Duitse arbeiders en hun Russische vrienden.De Duitse revolutie bleef uit. Het kapitalistische Duitsland zag in een verdrag met de jonge Sovjetmacht een belangrijk hulpmiddel voor het herstel van zijn positie. Omgekeerd betekende voor de jonge macht het verdrag van Rapallo het aanknopen van economische betrekkingen met Duitsland, het langs die weg bereiken van mogelijkheid en van bevruchting van haar economie. Zo werd in 1922 dat verdrag geboren, waarin beide landen afstand deden van alle aanspraken op oorlogsvergoeding, de diplomatieke en consulaire betrekkingen werden hervat, de meestbegunstigingsclausule van toepassing werd verklaard voor de handel.
In dit geval had men te maken met de toepassing van de tactiek regel van Lenin die hierop neerkwam, dat de onderlinge tegenstellingen tussen de kapitalistische staten gebruikt moesten worden voor de versteviging van de Sovjetmacht. In zulke omstandigheden dacht Lenin er nimmer aan, dergelijke overeenkomsten te beschouwen als even zovele demonstraties van de onoverwinnelijke levenskracht der Sovjet-Unie. Hij wees er bij herhaling op, dat slechts het strijdbare internationale proletariaat als de betrouwbare bondgenoot voor de Sovjetmacht kon gelden.
Op de grondslag van het verdrag van Rapallo kwam het in bepaalde gevallen tot Russische leveringen voor de bewapening van de machtsorganen van de Duitse staat. In de tweede helft van de twintiger jaren zijn er reeds Duitse groepen van revolutionaire arbeiders geweest, die kritiek uitbrachten op deze gevolgen van het verdrag van Rapallo en die daarbij deden uitkomen, dat opstandpogingen van het Duitse proletariaat neergeslagen zouden kunnen worden met behulp van de bewapening der Duitse ordebewaarders, die door Russische leveringen mogelijk was geworden.
Het verdrag van Rapallo werd periodiek vernieuwd, ook nadat Hitler zijn heerschappij gevestigd had in de Duitse republiek. Daarom was er nimmer sprake van een volkomen afbreken van de Duits-Russische betrekkingen, ondanks de vernietiging van de Duitse arbeidersbeweging door de Hitlerdictatuur en ondanks het Duitse leiderschap van een kruistocht tegen het Russische bolsjewisme, die de hongerige imperialisten met Duitsland verbond, Italië en Japan tot bondgenoten van Hitler-Duitsland maakten.
De geweldige nederlaag van het Duitse proletariaat, hoewel aanvankelijk in uitspraken van de Derde Internationale verkleind, droeg er in sterke mate toe bij de leiders van de Sovjet-Unie tot een radicale frontverandering te brengen in hun internationale politiek. Het vertrouwen in de bruikbaarheid van het bondgenootschap der proletarische wereldbeweging was bij de bureaucratie van Stalin reeds lang verdwenen. De heren van Moskou kenden overeenkomstige vrees voor de Duitse ontwikkeling als de Franse bourgeoisie. Daarmee waren de voorwaarden geschapen voor het in het leven roepen van overeenkomstige betrekkingen tussen Moskou en Parijs, als voor de eerste wereldoorlog hadden bestaan.
Het was ongetwijfeld het Franse imperialisme, dat bij de gevoerde onderhandelingen aan het langste eind trok. Voor dat imperialisme gold nog altijd als hoogste wet de handhaving van de status quo van Versailles. Daarom moesten de regeerders van Moskou zich tot dit leerstuk bekennen, in strijd met alle vroegere uitspraken van Lenin ‘vredespolitiek’ in toepassing gaan brengen onder vooropstelling van de onaantastbaarheid van het Versailles verdrag! In aansluiting daarmee kwam Stalin reeds in het begin van 1935 ertoe, de Franse minister Laval de gelegenheid te verschaffen, via de zender van Moskou wereldkundig te maken, dat hij — Stalin — de bewapening van het Franse imperialisme kon begrijpen en goedkeuren. Het sprak vanzelf, dat de Franse autoriteiten op dit punt uiterst gevoelig waren. Voor hen kon er pas sprake zijn van een bondgenootschap met de Russen, wanneer die hun invloed zouden aanwenden op hun volgelingen in Frankrijk ten gunste van aanvaarding van het Franse nationalisme en van de landsverdediging.
Toen dat bereikt was, bleek een grote burgerlijke partij van het Franse kapitalisme bereid tot het scheppen van nieuwe verhoudingen in de binnenlandse politiek van Frankrijk. bovendien waren het de leiders van Frankrijk, die aan het diplomatendom van Stalin een plaats verschaften in de Volkenbond van Genève, waar de Russen het werk van het Franse imperialisme konden ondersteunen. In aansluiting hiermee werd de Sovjet-Unie in de gelegenheid gesteld om ook een bondgenootschap met Tsjecho-Slowakije tot stand te brengen. In die verhoudingen moest de volkomen breuk van de partijen van de Derde Internationale met haar politieke verleden bewerkstelligd worden. De Russische staatspolitiek dwong de Komintern, de weg op te gaan van de verloochening van de marxistisch-leninistische beginselen, aan te sturen op toepassing van de Volksfrontpolitiek in alle omstandigheden.
Veel was er de Sovjet-Unie aan gelegen, in die. dagen ook de Engelse regering te winnen voor een nauwer contact, de aanvaarding van de Sovjetmacht als een bondgenoot in de wereldpolitiek van het zatte imperialisme.
Het is de Spaanse burgeroorlog geweest. die aan de bureaucratie van Stalin de kans bood met sprekende feiten te bewijzen, dat de Sovjet-Unie niet op de loer lag om revolutionaire situaties in het buitenland te gebruiken voor het tot stand brengen van sociale revolutie. Op de meest cynische wijze offerde de bureaucratie van Stalin de klassenbelangen van de Spaanse arbeiders en boeren aan het streven naar een vast verbond met de Engelse regering. De politiek van het Engelse kapitaal met betrekking tot Spanje was duidelijk genoeg. Uitsluitend kapitalistische belangen schreven de toepassing van de non-interventiepolitiek aan Londen en Parijs voor, die herhaaldelijk door de republikeinen van Spanje als indirecte hulpverlening gebrandmerkt werd van Franco en zijn vrienden. Het Russische diplomatendom speelde het misleidende spel van de non-interventiepolitiek mee. De bedoeling daarvan kon geen andere zijn dan het wekken van vertrouwen bij de Engelse regeerders. Voor zover de Sovjetmacht ertoe kwam, ondanks de non-interventiepolitiek tot militaire hulpverlening aan de republikeinen van Spanje over te gaan, bleef die hulp beperkt binnen de door Londen en Parijs wenselijk geachte grenzen, werd diezelfde hulpverlening een machtsmiddel in de handen van de stalinistische bureaucratie, dat doelbewust gebruikt is om de voorhoedekrachten van het Spaanse proletariaat te verlammen, het kapitalisme van Spanje veilig te stellen. De na afloop van de Spaanse burgeroorlog gepubliceerde brieven. die Stalin c.s. aan minister-president Caballero schreven, hebben onbetwistbaar doen uitkomen, dat reeds in de eerste fase van de Spaanse burgeroorlog de Russische invloed gebruikt werd om door het strijdende proletariaat tot stand gebrachte socialistische maatregelen te niet te doen. de heilige huisjes van hef kapitalisme te sparen om aldus het front van de antifascisten tegenover Franco zo breed mogelijk te maken. Omdat het aan Largo Caballero duidelijk is geworden, dat de beperkte militaire hulpverlening van de Russen onverbrekelijk vastzat aan hun politieke chantage. kwam reeds na de Meidagen van 1937 in Barcelona de val van Largo Caballero aan de orde, die door de Russen en hun Spaanse huurlingen tot stand is gebracht.
Lang voor het einde van de Spaanse burgeroorlog was er geen sprake meer van daadwerkelijke hulpverlening van de Russen aan de Spaanse republikeinen. In overeenstemming met de non-interventiepolitiek zijn de Russen ertoe overgegaan de ontbinding van de internationale brigades te bewerken, die niets anders kon betekenen dan wezenlijke verzwakking van de republikeinse tegenstand tegen het oprukkende fascisme in Spanje.
De ware mentaliteit van de Russische regeerders kwam voor wat Spanje aangaat treffend tot uitdrukking, toen onmiddellijk na de val van Catalonië de diplomaten van Stalin door het afsluiten van eelt nieuw handelsverdrag met Italië, bondgenoot van Franco, de grondslag legden voor de uitbreiding van de Italiaans-Russische handelsbetrekkingen met het merkwaardige gevolg, dat in het begin van 1939 de snelste nieuwe eenheid van de Russische marine geleverd werd door de werven van Mussolini.
De praktische waarde van de Westerse oriëntatie van de Stalinregering kreeg haar volle belichting in de septemberdagen van 1938, tijdens de conferentie van Daladier en Chamberlain met Hitler en Mussolini. Het is een feit dat de gehele kapitalistische wereld instemde met de overeenkomst van München. De vier deelnemers aan de onderhandelingen, die reeds zover voorbereid waren dat de heren zelf alleen de slotakte hadden te bezorgen, zijn in de wereld om strijd toegejuicht als apostelen van de vrede.
Zomin als het Franse imperialisme het nodig oordeelde zijn Tsjechische vrienden bij het onderhoud te betrekken, zomin werden de Russische bondgenoten tot de besprekingen toegelaten. Dat kon door de heren van Moskou niet misverstaan worden. München bracht de ogenblikkelijke bevrediging van de Duitse begeerten naar het Sudetengebied, maakte de onderwerping van Tsjecho-Slowakije aan het Duitse imperialisme zeker en verhoogde de machtspositie van Hitler, dus van het wereldfascisme, op sprekende wijze. Het bleek onmiddellijk uit de twijfelachtige houding van enige Oost-Europese staten, die vroeger tot de betrouwbare vrienden van Frankrijk en Engeland werden gerekend.
Fier als Trotski, die vlak na het verdrag van München over de totale ineenstorting sprak van de buitenlandse politiek van de Sovjet-Unie, zoals die door Stalin en Litvinov in praktijk was gebracht, die in het begin van oktober 1938 op zeer concrete wijze
de toenadering van de regeerders van Moskou tot Hitler-Duitsland in uitzicht stelde.
En toch leek het aanvankelijk dat de Moskouse heersers na de verscheuring van Tsjecho-Slowakije niet afkerig waren van een nieuwe poging om tot een verdrag met de Westerse democratieën te komen. Frankrijk en Engeland gaven zich toen rekenschap van de uitkomsten van de Münchener conferentie. Zij spanden al hun krachten in om de Oost-Europese staten naar zich toe te trekken, die natuurlijk van Duitse zijde bewerkt werden voor de verbinding van hun lot aan het Derde rijk.
Ter versteviging van hun positie moesten Chamberlain en Daladier terugkomen op de afwijzende houding, die zij nog in september 1938 tegenover Rusland getoond hadden. Daarvoor bestond te meer aanleiding nadat het ongeduldig geworden Italië zich van Albanië meester maakte en door die daad zijn eigen positie in de Middellandse Zee wezenlijk versterkte.
Er is geen twijfel aan, dat in de West-Europese staten bij de burgerlijke partijen sterk het verlangen opleefde naar een bondgenootschap met de Sovjet-Unie. Nieuwe onderhandelingen werden tussen Londen en Moskou geopend. De deftige Chamberlain kwam er in die omstandigheden toe, zijn goede wil te tonen door zijn persoonlijke aanwezigheid op een receptie van de Russische gezant. Het bleek echter, dat de onderhandelaars in Moskou in wekenlange besprekingen niet in staat varen om een gemeenschappelijke grondslag te vinden voor een vergelijk.
Al naar de positie van de partijen werden in het Westen hetzij de Engelse dan wel de Russische regeringen aansprakelijk gesteld voor de moeilijkheden, die onoverkomelijk bleken. De fascistische dictatoren maakten zich vrolijk over deze situatie. Met name in de Italiaanse pers verschenen opzienbarende artikelen, die uitspraken, dat het nooit in het belang van Moskou kon zijn zich door Engeland en Frankrijk te laten gebruiken. Het democratische kapitalisme kon volgens die pers geen bekoring hebben voor de Russische heersers. Hun politieke doeleinden waren in lijnrechte strijd met die van het Franse en Engelse imperialisme. Zou er een verdrag komen, aldus Virginio Gayda, dan zou dat verdrag de vrucht van onoprechtheid en wantrouwen zijn.
In diezelfde pers werd betoogd, dat de regeringen van Duitsland, Italië en Rusland uit ‘volksrevoluties’ ontstaan waren, zodat zij elkaar makkelijker zouden vinden dan dat met Engeland. Frankrijk en Rusland het geval zou zijn.
Toen de generaals van Londen en Parijs naar Moskou geroepen werden, werd de hoop geboren, dat zij met hun Russische collega’s zouden weten te bereiken, wat de politieke onderhandelaars niet konden klaarmaken. Een volkomen ijdele hoop! Zeker gold voor de Russische militairen, dat zij geen stap verder zouden gaan dan door Stalin gewenst werd.
De totstandkoming van het verdrag van 23 augustus heeft bewezen, dat tijdens de Engels-Russische onderhandelingen dubbel spel is gespeeld. De wereld wist, dat zich Duitse onderhandelaars in Moskou bevonden, die op de grondslag van een belangrijk Duits krediet tot uitbreiding van de handelsbetrekkingen wilden komen. De wereld wist ook, dat de Russen daarvan niet afkerig waren. De wereld hoorde zo nu en dan, dat zich nog andere vertrouwensmannen van Hitler in Moskou ophielden dan de onderhandelaars over een handelsverdrag. Overigens was er in de gehele pers veel minder te lezen met betrekking tot de Duits-Russische onderhandelingen dan over de Russisch-Engelse. Tot zaken is het slechts gekomen tussen Moskou en Berlijn. In hoeverre vertrouwensmannen van de Italiaanse dictator in actie zijn geweest om dit resultaat mogelijk te maken, zal pas veel later bekend worden.
Wordt in de Westerse pers van de bourgeoisie over het dubbele spel der machthebbers van de Sovjet-Unie gesproken, dan denken wij slechts aan de positie van die Sovjet-Unie in de dagen van de conferentie van München, aan de hulp, die Hitler van Engelse zijde heeft gehad voor het liquideren van Tsjecho-Slowakije en bovenal aan de tijdens de Engels-Russische onderhandelingen door Chamberlain zelf ondernomen pogingen om nog tot een vergelijk met Hitler-Duitsland te komen, welk vergelijk precies als in de dagen van München niet veel anders kon betekenen dan het verschaffen van een vrijbrief aan Hitler-Duitsland, om zich met zijn volle macht tegen de Sovjet-Unie te keren.
Wanneer in de democratische landen sedert 23 augustus grif met de beschuldiging van ‘verraad’ gewerkt wordt aan het adres van de Russen, is het zeker nodig te doen uitkomen, dat voor revolutionaire socialisten deze beschuldiging waardeloos is. Wij hebben het nimmer als de meest normale zaak van de wereld gezien, dat de Sovjet-Unie in de tweede wereldoorlog de partner en het werktuig zou worden van de zatte imperialistische staten. Wij hebben vierkant elke poging afgewezen, die de stalinisten ondernomen hebben om zich op Lenin, zijn volkomen bereidheid om de tegenstellingen tussen de kapitalistische staten uit te buiten, te beroepen, wanneer de tegenwoordige Sovjetmacht in aanmerking werd gebracht voor een bondgenootschap met de ‘democratieën’ van de Westerse kapitalistische landen.
Wij maakten ons zeker niet bezorgd over het vastlopen van de Engels-Russische besprekingen, waar er voor ons in overeenstemming met onze beginselen slecht sprake van kon zijn, dat de Sovjet-Unie buiten de tweede imperialistische wereldoorlog moest blijven staan om zijn ongeschonden macht in dienst te stellen van de proletarische revolutie.
Maar uit diezelfde opvatting vloeit reeds voort, dat door ons het Duits-Russische non-agressiepact, in het laatste stadium van de kapitalistische vrede afgesloten, onverenigbaar wordt geacht met de belangen van het wereldproletariaat. Als er dus voor ons sprake is van misdadig verraad der heersers op het Kremlin, dan gaat het daarbij niet om de levensbelangen van de Westerse imperialistische staten, dan gaat het echter wel degelijk om de levensbelangen van het wereldproletariaat, die door de heersers van het Kremlin op nog brutaler wijze geschonden zijn, dan bij de vroegere misdrijven van de stalinistische bureaucratie is geschied.
Her zijn in de eerste plaats revolutionaire groeperingen van de arbeidersbeweging geweest, die op de mogelijkheid van samenwerking tussen Moskou en Berlijn in de internationale politiek gewezen hebben en die de feiten naar voren hebben gebracht, waarop dit inzicht steunde.
Wanneer wij ons in dit verband uitsluitend beperken tot voor allen en uitlatingen uit de periode van de nationaal-socialistische dictatuur, dan hebben wij in de eerste plaats te maken met de pas in dit jaar door de vroegere chef van de West-Europese militaire inlichtingendienst van het rode Leger, Walter Kriwitzky, verstrekte gegevens. die aantonen, dat tussen Stalin en Hitler en tussen de GPOe en de Gestapo reeds wezenlijke contacten bestaan hebben in het begin van 1937. Deze contacten hielden ten nauwste verband met het bloedige reinigingswerk, dat zich tot de leiding van het Rode Leger ging uitstrekken.
Op de grondslag van de oude betrekkingen tussen Moskou en Berlijn. was er niet alleen sprake van verkeer tussen de diplomaten van de beide landen doch as er daarnaast contact tussen hoge militairen, welk contact voor Stalin en Yesjow het uitgangspunt heeft opgeleverd voor hun offensief tegen maarschalk Toechatsiewsky en zijn vrienden.
Walter Kriwitzky bracht vele bijzonderheden over de GPOe praktijken, die in toepassing werden gebracht om belastend materiaal tegen de Russische generaals bijeen te brengen. Stalin trof nog een voorzorgmaatregel, voor hij tot de onthoofding van het Rode Leger overging.
Wij citeren uit ‘The Saturday Evening Post’ van 22 april j.l.:
“In de groeiende spanning van de dreigende catastrofe barstte de bom. Het was in te vorm van zeer geheim nieuws, dat Sloutsky (de toenmalige leider van de buitenlandse afdeling van de GPOe. red.) die naar zijn GPOe-hoofdkwartier in Moskou was teruggekeerd, mij overbracht, het nieuws bestond uit het ontwerp van een overeenkomst tussen Stalin en Hitler, medegebracht door Kandelaki, Stalins vertrouwde afgevaardigde in Berlijn. David Kandelaki, afkomstig uit de Kaukasis en landgenoot van Stalin, was officieel de handelsvertegenwoordiger van de Sovjetregering in Duitsland. In werkelijkheid was hij Stalins persoonlijke gezant bij de nazi-regering. Kandelaki, die vergezeld was door ‘Rudolf’, de geheime Berlijnse vertegenwoordiger van de GPOe, was juist van Berlijn gekomen en beiden waren onmiddellijk naar het Kremlin gegaan voor een conferentie met Stalin. ‘Rudolf’, die Sloutsky’s ondergeschikte was bij de buitenlandse dienst, had zoveel succes geboekt bij zijn hulpverlening aan Kandelaki, dat hij direct (met voorbijgaan van zijn chef), verslag aan Stalin moest uitbrengen. Kandelaki was geslaagd, waar de andere Sovjetafgevaardigden hadden gefaald. Hij had onderhandelingen met de nazi-leiders ingeleid en had zelfs een privé-audiëntie met Hitler gehad. De werkelijke aard van Kandelaki’s zending was slechts aan een half dozijn personen bekend. Stalin beschouwde het als een triomf van zijn persoonlijke diplomatie, want hij had nu gedurende verscheidene jaren alleen de Sovjetstaat bestuurd. Slechts enkelen van zijn naaste helpers waren met deze onderhandelingen bekend. Het commissariaat van Buitenlandse Zaken, de Raad van Volkscommissarissen — dit is het Sovjetkabinet — en het Centraal Executief comité, voorgezeten door president Kalinin, waren niet op de hoogte van dit Stalin-Kandelaki-plan.
Het was natuurlijk geen geheim in ingewijde Sovjet kringen, dat Stalin reeds lang naar een goede verstandhouding met Hitler had gestreefd. Bijna drie jaren waren sinds die nacht van de bloedige zuivering in Duitsland verstreken, welke Stalin zelf tijdens de opkomst van het nazi-regime ervan had overtuigd, dat dit regime stevig gegrondvest was en dat het beste was, tot een vergelijk met deze machtige tegenstander te komen.”
De schrijver van dit artikel toont verder aan, dat na het verkrijgen van deze zekerheid door Stalin, de baan vrij kwam voor de samenwerking tussen de Duitse Gestapo, de Wit-Russische organisatie van de generaals Miller en Skoblin en de Russische GPOe, die het bezwarende materiaal voor Toechatsjevsky en zijn vrienden opleverde, op grond waarvan zij zonder enig proces geëxecuteerd werden. Bij Stalin was het vertrouwen aanwezig. dat Hitler-Duitsland in die dagen er niet aan dacht, tot een aanval op de Sovjet-Unie over te gaan. Zonder onmiddellijk nadelen te ondervinden van de liquidatie de meest bekende aanvoerders van het rode leger kon hij zijn rekening met deze ‘opposanten’ vereffenen,
Hebben wij in het bovenstaande te doen met een sprekend feit, daarnaast is er de reeds hierboven genoemde uitspraak van Trotski uit de ‘Socialist Appeal’, het blad van zijn Noord-Amerikaanse geestverwanten. Op 8 oktober 1938 ten beste gegeven:
“De ineenstorting van Tsjecho-Slowakije is de ineenstorting van Stalins internationale politiek van de laatste vijf jaar. Het denkbeeld van Moskou van ‘een bondgenootschap van de democratische staten’ voor een strijd tegen het fascisme is een zielloze fictie geworden. Niemand kent de behoefte, om voor de zaak van een abstract beginsel van democratie te vechten; allen vechten voor materiële belangen. Engeland en Frankrijk geven er de voorkeur aan, de eetlust van Hitler te bevredigen ten koste van Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije boven een bevrediging ten koste van hun eigen koloniën.
Het militaire bondgenootschap tussen Frankrijk en de Sovjet-Unie verliest van nu af aan 75% van zijn waarde en kan verliezen gemakkelijk de volle 100%. Mussolini’s oud plan van een viermogendheden verdrag van de Europese machten onder de knoet van Italië en Duitsland is nu werkelijkheid geworden, althans tot aan de volgende crisis. De verschrikkelijke slag, die toegebracht is aan de internationale positie van de Sovjet-Unie, is de afbetaling voor de onafgebroken bloedige reiniging, die het leger onthoofdde, de economie verstoorde, de zwakte van het regiem van Stalin openbaarde. De bron van de nederlagenpolitiek is in het Kremlin te vinden. Wij kunnen nu met zekerheid rekenen op een sovjetdiplomatie, die toenadering zoekt tot Hitler ten koste van nieuwe terugtocht en capitulaties, welke op haar beurt de val van de stalinistische kliek naderbij kunnen brengen.”
Het was ook Trotski, die in maart van dit jaar een oordeel uitsprak over de redevoering, die Stalin in het laatste congres van zijn partij over de internationale verhoudingen ten beste gaf. In dat oordeel wees Trotski erop dat Stalin het denkbeeld van een verbond met de democratische landen tot afweer van de fascistische aanvallers feitelijk afwees, als de aanstichters van de komende internationale oorlog niet Mussolini of Hitler aanduidde, maar wel de beide democratische staten van West-Europa, Engeland en Frankrijk.
Ook in deze beschouwing stelde Trotski Stalins rede hetzij als “een schakel van een nieuwe in voorbereiding zijnde politiek, die steunt op reeds gesloten overeenkomsten met Hitler” dan wel als “een proefballon, Stalins aanbod van hart en hand” voor.
Komt uit de mededelingen van Kriwitzky naar voren, dat reeds in 1937 een zeer bijzonder contact tussen Stalin en Hitler bestond, de beide oordeelvellingen van Trotski hielden de duidelijke aanwijzingen in voor een radicale koerszwenking in de buitenlandse politiek van de Sovjet-Unie. Als in vele bladen van West-Europa, ook die van de sociaaldemocratische partijen, gewag werd gemaakt van de diepe verbazing. die in de wereld gewekt werd door het bekend worden van het Russisch-Duitse non-agressiepact, dan kan gezegd worden, dat in de kringen van her revolutionair — socialisme, die zich ren volle rekenschap gaven van de ontaarding en verwording van de stalinistische bureaucratie in de Sovjet-Unie, geen aanleiding bestond om uit het evenwicht te slaan. Zij hadden zich meer of minder vertrouwd gemaakt met de bokkensprongen, waartoe het stalinisme in staat is.
Van de voorgeschiedenis van de nieuwe verhouding tussen Stalin en Hitler overgaande tot de inhoud van het verdrag, zijn betekenis en gevolgen willen wij in de eerste plaats doen uitkomen, dat de juiste waarde van het verdrag niet alleen blijkt uit de tekst doch dat daarnaast volle aandacht geschonken moet worden aan de omstandigheden, waaronder het pact gesloten werd, de sfeer waarin het werd voorbereid en de afspraken, die buiten het verdrag om gemaakt zijn. De beide pactgenoten passen er wel voor op dat over deze afspraken strikte geheimhouding wordt bewaard. Omdat de wereldoorlog een feit is, hebben wij met een reeks snel op elkaar volgende gebeurtenissen te maken, die duidelijk doen uitkomen dat er meer is dan het pact alleen. De Russische diplomatie heeft in de loop der jaren zich de zeden en gewoonten van de kapitalistische diplomatie zo volkomen eigen gemaakt, dat veilig kan worden aangenomen, dat de Russische regeerders, die de met hen verbonden arbeidersbeweging voor de verrassing van het non-agressiepact geplaatst hebben, zich in geen geval verplicht zullen voelen rekenschap te geven van verbintenissen, die buiten het pact om tussen de beide landen, althans in naam van de beide landen, zijn aangegaan.
De kapitalistische diplomatie heeft in het verleden herhaaldelijk het bewijs geleverd van het bestaan van afspraken, waarvan de betekenis dikwijls ver uitging boven die van verdragen. Toen de eerste wereldoorlog voorbij was en de Russische revolutie archieven opende, de geschiedenis van het ontstaan van de oorlog werd beschreven, de schuldvraag van verschillende kanten werd onderzocht, zijn in de loop der jaren tal van bijzonderheden bekend geworden, die deden uitkomen, dat niet alleen officieel aangegane en gepubliceerde verdragen de houding van de bij het uitbreken van de oorlog betrokken staatslieden regelden, doch dat daarnaast ook in de meest democratische landen het volk totaal onkundig was van overeengekomen verplichtingen, die het stelling nemen van de diverse landen bij het uitbreken van de oorlog bepaalden.
De tekst van de op 23 augustus aangegane overeenkomst doet in ieder geval uitkomen, dat Moskou en Berlijn beiden tot de beslissing groeiden dat de nationale belangen van de twee landen een vergelijk tussen de regeringen van die landen wenselijk maakten. Dit vergelijk houdt niet alleen in, dat de beide staten zich verplichten om ten opzichte van elkaar zowel afzonderlijk als in samenwerking met andere mogendheden agressieve handelingen achterwege te laten. Zij beloven elkaar bovendien dat zij op geen enkele wijze een derde mogendheid zullen steunen, die tot oorlogsdaden komt ten aanzien van een van de contractgenoten. Zij willen in nauw contact met elkaar blijven en elkaar inlichten over alle vragen die hun gemeenschappelijke belangen raken. Het zijn deze gedachten, die in het officiële stuk nauwkeurig zijn vastgelegd, waarvan wij de tekst hieronder laten volgen:
“De Duitse rijksregering en de regering van de Unie der Sovjetrepublieken, geleid door de wens, de zaak van de vrede tussen Duitsland en de USSR te bevorderen en uitgaande van de principiële bepalingen van het neutraliteitsverdrag, dat in april 1926 tussen Duitsland en de USSR is gesloten, zijn het volgende overeengekomen.
De twee contracterende partijen verbinden zich, zich te onthouden van iedere gewelddaad. Iedere agressieve handeling en iedere aanval jegens elkaar, en wel zowel afzonderlijk als tezamen met andere mogendheden.
Ingeval een van de contracterende partijen het voorwerp zou worden van oorlogsdaden van de zijde ener derde mogendheid zal de andere partij deze derde mogendheid in generlei vorm steunen.
De regeringen van de twee contracterende partijen zullen in de toekomst voortdurend voeling met elkaar houden, teneinde elkaar wederkerig in te lichten over vraagstukken, die haar gemeenschappelijke belangen raken.
Geen van de twee contracterende partijen zal deelnemen aan enigerlei groepering van mogendheden, welke direct of indirect tegen de andere partij is gericht.
Ingeval tussen de contracterende partijen meningsverschillen of conflicten over vraagstukken van een of andere aard zouden ontstaan zullen partijen deze geschillen of conflicten uitsluitend langs de weg van vriendschappelijke gedachtewisseling of, zo nodig, door arbitragecommissies regelen.
Het onderhavige verdrag wordt gesloten voor de duur van tien jaar, met de bepaling dat, voorzover niet een van de partijen het een jaar vóór afloop van deze termijn opzegt de geldigheidsduur van dit verdrag zal worden geacht automatisch met vijf jaar te zijn verlengd.
Het onderhavige verdrag zal binnen de kortst mogelijke termijn worden geratificeerd. De ratificatiedocumenten zullen te Berlijn worden uitgewisseld. Het verdrag treedt terstond na de ondertekening in werking.
Opgemaakt in duplo, in Duitse en Russische tekst.
Moskou, 23 augustus 1939.
Voor de Duitse rijksregering (get.) von Ribbentrop. Met volmacht van de regering van de USSR (get.) Molotov.”
Men ziet: er is met geen woord sprake van een zeker voorbehoud van de beide partijen te: opzichte van de mogelijkheid van agressie van de andere partner. Er is integendeel sprake van een termijn van tien jaar, die telkens stilzwijgend met vijf jaar verlengd kan worden. Daarmee — wij deden het hierboven reeds uitkomen — viel de illusie weg, die door stalinistische leiders buiten de Sovjet-Unie gekoesterd werd (of die zij althans bewust wilden wekken) om eigen positie te verbeteren. Het was een kinderachtig bedrijf, dat niet alleen aantoonde, dat deze wegwijzers in de arbeidersbeweging blijkbaar nooit aandacht hadden geschonken aan de door revolutionairen gesignaleerde aanwijzingen van de mogelijkheid van de grote frontwijziging in de buitenlandse politiek van de Sovjet-Unie, maar dat bovendien tot de andere illusie kon voeren: de machtigste ‘vredesfactor’ in de wereld heeft zich laten gelden, om Hitler ten opzichte van Polen aan banden te leggen. Zij, die steeds de pretentie hadden de beste kijk te hebben op ‘Rusland van heden’, de inzichten en bedoelingen van zijn opperste leiding, hebben zich tegenover alle denkende arbeiders belachelijk gemaakt.
Moge deze ervaring een reden zijn — voor de meelopers van de stalinistische beweging om zichzelf ontoegankelijk te maken voor de beweringen en constructies die de inhoud uitmaken van de ‘politiek’ der stalinistische partijen.
Wanneer in deze tijd de leiders van de Sovjet-Unie rijp waren voor een dergelijk verdrag met de sterkste representanten van het wereldfascisme, dan is er sprake van een zeer merkwaardige geestesgesteldheid, die bij de autoriteiten in de Sovjet-Unie in de laatste jaren gegroeid is. Zij zijn er zich natuurlijk van bewust, dat de ontwikkeling van de neergang van de kapitalistische orde een fase bereikt heeft van grote en spannende gebeurtenissen. Om redenen van staatsbelang van de Sovjet-Unie, zoals de tieren dat zien, komt het hun nuttig voor, in die periode van onberekenbare mogelijkheden tot een verdrag van tien jaar te komen met die vertegenwoordigers van grootkapitalistische belangen, die na de vestiging van hun heerschappij de gewelddadige vernietiging van de zelfstandige arbeidersbeweging in hun land hebben toegepast en op die wijze kapitalistische uitbuiting in de scherpste vormen mogelijk hebben gemaakt. Er is zeker zo een en ander gebeurd in de Sovjet-Unie zelf, dus niet alleen op her terrein van de internationale politiek, hetwelk volop redenen gaf tot bezorgdheid over de geestelijke ontwikkeling die zich bij de stalinistische bureaucratie voltrok. Terwijl de huurlingen van het stalinisme buiten de Sovjet-Unie, in de arbeidersbeweging en onder de intellectuelen en, zich aan verheerlijking overgaven van het genie van Stalin. zoals dat tot uitdrukking kwam in de opbouw van het socialisme in het land van de Oktoberrevolutie, breidden zich in dat land de privileges uit voor de heersende bureaucratische kaste en groeide tengevolge daarvan de sociale ongelijkheid, terwijl officieel her ontstaan van de klasseloze maatschappij werd geproclameerd. Een klasseloze maatschappij zou, naar het woord van Marx, een maatschappij zijn, waarin de staat sterft. In het land van Stalin daarentegen was daarvan geen sprake, werd in schijn een grondwet met een zeer democratische inhoud afgekondigd, maar maakte de ononderbroken bloedige reiniging, die zich op elk terrein van het maatschappelijke leven in de Sovjet-Unie voltrok, die ‘Russische stalinistische democratie’ tot een lugubere vertoning.
Het moment is er nu voor allen op de linkervleugel van de arbeidersbeweging, die het zich tot plicht hebben gesteld de waarheid te zeggen over de wezenlijke betekenis van het stalinistische beleid over de Sovjet-Unie en die daarom door alle huurlingen van de ‘vader der volkeren’ tot agenten van het fascisme werden geproclameerd om alle arbeiders en intellectuelen, die de monsterprocessen van Moskou hebben goedgekeurd, de dringende vraag te stellen of zij in het licht van de gebeurtenissen van heden nog de schande goedkeuren die Stalin over de leninistische partij van de Sovjet-Unie en de miljoenen van het Russische volk bracht en tegelijk over de internationale arbeidersbeweging en die daarin bestond, dat de elite van Lenins partij uit de dagen van Lenin niet alleen vernietigd kon worden met bloedig geweld. maar bovendien aan de wereld kon worden gepresenteerd als een bende huurlingen van het kapitalisme en het fascisme.
Zij, die alleen maar aandacht schonken aan de door de Duitse propagandadienst in omloop gebrachte foto’s hebben daaruit kunnen zien, welke innige verhoudingen gegroeid waren tussen de Duitse onderhandelaars in Moskou, inclusief von Ribbentrop, enerzijds. Stalin en zijn voornaamste helpers anderzijds. De stalinistische partijen hebben het voor de informatie van haar aanhangers nuttig geacht, het goed recht van het akkoord tussen Stalin en Hitler mede te demonstreren door te spreken over de in het geheim gemaakte grammofoonplaten, die von Ribbentrop meebracht op zijn reis naar Moskou en die in de daden van de conferenties van München gefabriekt waren om vast te leggen. hoe de Engelse minister-president Chamberlain zich in het gezelschap van zijn Münchener vrienden over de Sovjet-Unie uitliet. Als daarin een argument gevonden wordt voor het misleiden van de aanhang van de stalinistische partijen, dan is het volkomen normaal om de foto’s van de Duitse propagandadienst met betrekking tot de ondertekening van het pact naar voren te brengen, wanneer wij spreken over de geestesgesteldheid, die bij de leiders van de Sovjet-Unie wordt aangetroffen en die in het non-agressieverdrag haar treffende uiting heeft gevonden.
Het is niet denkbaar, dat de Duits-Russische onderhandelaars, die het pact bespraken en de daaruit voortvloeiende economische samenwerking tussen de beide landen, zich niet zouden hebben beziggehouden met de in de wereld aanwezige hoogspanning ten opzichte van Polen. Her kun als vaststaand aangenomen worden, dat de Duitsers op het tijdstip, waarop het akkoord bereikt werd en l daarvoor, duidelijk hebben gemaakt hoe door Hitler-Duitsland geopereerd zou worden bij de inlijving van Danzig, en de Corridor bij het Duitse rijk. Vermoedelijk zijn de heren het hartroerend eens geworden over de ‘bevrijding’ van nationale minderheden in Polen, die zoveel gegronde aanleiding tot grieven bezaten. Zeker is, dat Stalin en co niet naïef genoeg waren — zomin overigens als hun Duitse partners — om aan te nemen, dat de afsluiting van het pact voldoende zou zijn om de vreedzame oplossing van de Poolse kwestie te verzekeren. Zij zullen ook gelet hebben op de waarschijnlijkheid van een Pools-Duitse oorlog en op eventuele steun aan Polen van Frankrijk en Engeland. Genoeg conferenties hadden plaatsgevonden tussen Russische en Engelse onderhandelaars om aan Stalin en co het begrip bij te brengen dat Engeland en Frankrijk ditmaal zouden doorzetten, om nieuwe uitbreiding van de macht van Hitler-Duitsland in Europa tegen te gaan.
Waarom zouden de heren alleen op die Europese mogelijkheid van uitbarsting van een oorlog hebben gelet? Er bestond nog altijd zoiets als de Japanse veroveringsoorlog in China. Uit de tijd van de Engels-Russische onderhandelingen herinneren wij ons, dat de toestand in het Verre Oosten ter sprake was gekomen en wel in die zin, dat de machthebbers van de Sovjet-Unie niet alleen streefden naar de ‘collectieve veiligheid’ voor het Westen, maar ook met het oog op het gevaar. dat door een zegevierend Japan voor de Sovjet-Unie kon worden genekt. Enige malen is het tot bloedige botsingen gekomen tussen de Sovjet-Unie en Mongolië aan de ene. Japan en Mansjoekoeo aan de andere kant. Het is niet aan te nemen, dat dit belangrijke element in de wereldspanning uit het oog zou zijn verloren door de Duitse en door de Russische onderhandelaars. Als de heren zich verlustigd hebben aan schone vergezichten, die door de economische samenwerking van de Sovjet-Unie en Duitsland zouden ontstaan, dan moet het voor hen niet onverschillig geweest zijn, welke vruchten die economische samenwerking nog zou gaan dragen met het oog op de enorme handelsmogelijkheden van het Verre Oosten. Wij zijn aan de veilige kant, wanneer wij aannemen, dat de Duitse en de Russische onderhandelaars de kwestie van Danzig en de Corridor niet op zichzelf bekeken hebben, doch als een bestanddeel van de gevaarlijke wereldsituatie.
Uit de dagen, toen Laval zich in Moskou bevond, weten wij, dat deze representant van het Franse imperialisme uitermate getroffen was door de vriendelijke ontvangst, die hem van de kant van Stalin persoonlijk te beurt was gevallen. Daarom kunnen wij er ons een voorstelling van vormen, van welke aard de contacten tussen von Ribbentrop en Stalin geweest zijn en vragen wil de volle aandacht onzer lezers voor de tijdsomstandigheden, waarin zij tot stand kwamen. Als de Russen in de dagen van hun toenadering tot Frankrijk zich ermee vertrouwd gemaakt hebben, dat zij in dienst van de wereldvrede de status quo van Versailles moesten helpen handhaven, dan komt hun akkoord voor de inschakeling van Danzig, de Corridor en waarschijnlijk nog andere gebieden van Polen bij het Derde Rijk neer op een zwenking naar het Duitse politieke beginsel van de totale afbraak van het verdrag van Versailles.
Vergeleken bij deze fundamentele belangen en inzichten is het zeker van ondergeschikte betekenis, om ook nog even op de positie van die militaire afgezanten van Frankrijk en Engeland te wijzen, die zich in Moskou bevonden, al verschillende conferenties gehouden hadden, om na de ondertekening van het pact en ondanks de verzekering van Molotov, dat in de nieuwe situatie verdragen van de Sovjet-Unie met Frankrijk en Engeland nog zeer wel mogelijk waren, de beleefde boodschap van Vorosjilov in ontvangst te nemen, die praktisch hierop neerkwam: op de aanwezigheid van de heren in Moskou wordt niet langer prijs gesteld. Deze prettige mededeling kon een zo beheerst man als de Engelse minister-president ertoe brengen, in uiterst scherpe bewoordingen over het Duits-Russische pact te spreken, toen hij de oorlogstoestand tussen Engeland en Duitsland proclameerde.
Het is hier de plaats om ons nader bezig te houden met de aard van mogelijke afspraken, die tussen Stalin en von Ribbentrop gemaakt zijn. De vredesapostelen van Moskou waren niet in die mate geschrokken van de uitbarsting van de Europese oorlog, dat zij verzuimden een militaire delegatie naar Berlijn te sturen, die daar onder leiding van de militaire attaché van het Russische gezantschap contact zou opnemen met Duitse deskundigen. Berlijn bleek zeer gevoelig te zijn voor deze eer, maakte van het binnenhalen van de Russische officieren een publieke demonstratie, waarbij eraan gedacht was de Duitse auto’s, die de officieren vervoerde, met Sovjetvlaggetjes te versieren. De representanten van de Russische sikkel en hamer hebben er toen van kunnen genieten, dat zij door een bij de rijkskanselarij aanwezige volksmenigte met de Duitse groet verwelkomd werden. Bij deze gelegenheid werd de verbinding van het Duitse hakenkruis aan het symbool van Ruslands Rode Oktober op voor alle klassenbewuste arbeiders pijnlijke wijze aangetoond.
De Duitse partners zagen er niet tegen op om in hun pers op de mogelijkheid te wijzen van militaire samenwerking tussen de Russen en de Duitsers voor het tot stand brengen van een definitieve oplossing van de problemen van Oost-Europa. Al wordt van stalinistische kant een dergelijke mogelijkheid met grote stelligheid verworpen, het zijn bij ons weten niet de heren van het Kremlin zelf, die het nodig achtten om door verklaringen van hun kant de onzekerheid weg te nemen, die de Duitse berichtgeving overal deed postvatten. Het gaat trouwens niet om die berichtgeving alleen; er is immers die belangrijke uitbreiding van het Russische leger aan de Westgrens, waarop wij in de aanvang van ons artikel wezen en er is bovendien de op dit tijdstip sterk in de gaten lopende bijzondere belangstelling van de Russen voor de met hen verwante nationale minderheden in Polen. De officiële verklaring van neutraliteit na het uitbreken van de Europese oorlog heeft van Russische kant niet ontbroken. Met vele neutraliteitsverklaringen van deze tijd staat het zo, dat zij een zeer vergankelijke waarde bezitten. De grote vorderingen van de Duitse veldtocht in Polen kunnen gemakkelijk aanleiding worden, dat de Russische neutraliteit plaats gaat maken voor het begeren, aan het grondgebied van de Sovjet-Unie die delen van Polen toe te voegen, die door het verdrag van Versailles verloren zijn gegaan.[1]
Hiermede stappen wij af van mogelijke afspraken, die voor de geschapen oorlogstoestand uitbreiding kunnen geven aan de betekenis van het non-agressiepact, om ons nog alleen bezig te houden met het officieel Russisch en Duitse commentaar op het pact zelf.
Voor wat Rusland betreft, gaat het daarbij in de eerste plaats om de grote redenering van Molotov van 31 augustus. Hij hield zich bezig met de ontwikkeling van de internationale situatie sedert de voorafgaande bijeenkomst van de Opperste Sovjet. Hij wees op de groeiende spanning in Europa, de moeilijkheden in Oost-Azië. Voor de beide werelddelen sprak hij over ‘een verdere verscherping van de toestand’. Direct in het begin van zijn betoog gaf hij de betekenis van het pact in deze zinsnede aan:
“In deze situatie heeft de afsluiting van een non-agressiepact van de Sovjet-Unie me Duitsland. dat het gevaar van een oorlog tussen Duitsland en de Sovjet-Unie liquideert, geweldige positieve betekenis.”
Daarna gaf hij een overzicht van de vastgelopen onderhandelingen van Moskou met de Westerse staten. Hij kon voor dit deel van zijn betoog in de geest spreken, die Stalin bezielde, toen hij in maart van dit jaar op het XVIIIe congres van zijn partij wel scherpe aanvallen richtte op de democratische staten, doch vlak na de liquidatie van de Spaanse burgeroorlog geen woord kon vinden, waarin hij de rol van het Duitse en het Italiaanse fascisme brandmerkte.
Wanneer Molotov vervolgens tot de bespreking van het pact komt, geeft hij daarvan naar het verslag van de Baseler ‘Rundschau’ van 7 september deze uiteenzetting:
“De beslissing over de afsluiting van het non-agressiepact tussen de Sovjet-Unie en Duitsland werd genomen, toen de militaire onderhandelingen met Frankrijk en Engeland ten gevolge van de reeds genoemde onoverwinnelijke meningsverschillen in een dood spoor waren geraakt. Daar deze onderhandelingen aantoonden, dat er geen reden was met de afsluiting van een pact tot wederzijdse bijstand te rekenen, konden wij er niet buiten ons af te vragen, welke andere mogelijkheden tot het verzekeren van de vrede voorhanden waren en om het gevaar van een oorlog met Duitsland te liquideren. Wanneer de regeringen van Engeland en Frankrijk daar geen rekening mee wilden houden, is dat hun zaak.
Onze plicht is het, aan de belangen van het Sovjetvolk, aan de belangen van de Unie van socialistische Sovjetrepublieken te denken. Dit te meer, wanneer wij er vast van overtuigd zijn, dat de belangen van de Sovjet-Unie met de fundamentele belangen der volkeren van andere landen overeenstemmen.
Maar dit is slechts één kant van de zaak. Er moest nog een andere factor optreden, opdat het Russisch-Duitse non-agressiepact geschapen kon worden. Noodzakelijk was nog, dat in de buitenlandse politiek van Duitsland een verandering optrad in de richting van betrekkingen van goede nabuurschap met de Sovjet-Unie. Eerst wanneer deze tweede voorwaarde aanwezig was, eerst wanneer ons de wens van de Duitse regering duidelijk werd, haar buitenlandse politiek in de richting van verbetering der betrekkingen met de Sovjet-Unie te veranderen, was de grondslag voor de afsluiting van een Russisch-Duits non-agressiepact gegeven. Het is aan iedereen bekend, dat de politieke betrekkingen tussen Duitsland en de Sovjet-Unie gedurende de laatste zes jaren sedert de nationaalsocialisten de macht in handen hadden, gespannen waren. Het is ook bekend dat de Sovjetregering ondanks verschil van wereldbeschouwing en van politiek systeem ernaar streefde, normale zakelijke en politieke betrekkingen met Duitsland te onderhouden. Er bestaat thans geen behoefte om terug te keren tot bijzondere momenten in deze betrekkingen gedurende de laatste jaren: zij zijn aan U, kameraden afgevaardigden, ook zonder dat wel bekend. Toch moet nog aan de verklaring van onze buitenlandse politiek herinnerd worden, die enkele maanden terug op het XVIIIe partijcongres gegeven werd.
Toen Stalin over onze taak in de buitenlandse politiek sprak, gaf hij onze betrekkingen met andere landen als volgt aan:
1. Ook in de toekomst een politiek van vrede en van bevestiging der zakelijke relaties met alle landen te voeren;
2. Voorzichtigheid acht te nemen en oorlogsprovocateurs, die de gewoonte hebben anderen de kastanjes uit het vuur te laten halen, niet de kans te geven ons land in conflicten te betrekken.
Zoals wij zien, sprak Stalin in deze conclusies erover dat de Sovjet-Unie voor de totstandbrenging van zakelijke betrekkingen met alle landen is, gelijk echter waarschuwde Stalin tegen oorlogsprovocateurs die de wens koesteren voor hun belangen ons land in conflict met andere landen te brengen. Bij de ontmaskering van het lawaai, waartoe de Engels-Franse en de Noord-Amerikaanse pers naar aanleiding van Duitse ‘plannen’ om de Sovjet-Oekraïne te annexeren, zijn overgegaan, zei Stalin nog:
“Het lijkt erop alsof dit verdachte lawaai ten doel had, woede bij de Sovjet-Unie tegen Duitsland op te wekken, de atmosfeer te vergiftigen en een conflict met Duitsland te provoceren, zonder dat daarvoor zichtbare redenen bestaan.”
Zoals wij zien heeft Stalin de spijker op de kop geslagen, toen hij de manoeuvres ontmaskerde van de West-Europese politici, die erop uit zijn Duitsland en de Sovjet-Unie op elkaar te laten botsen. Men moet toegeven, dat er ook in ons land enige kortzichtige mensen waren, die zich door een versimpelde antifascistische agitatie ertoe lieten drijven deze omstandigheid, toen hij reeds in die dagen van de mogelijkheid sprak van andere, niet-vijandige betrekkingen van goede nabuurschap tussen Duitsland en de Sovjet-Unie. Thans ziet men dat men in Duitsland deze verklaring van Stalin in het algemeen juist heeft verstaan en de praktische gevolgtrekkingen daaruit getrokken heeft.
De afsluiting van het Russisch-Duitse non-agressiepact wijst erop, dat het historische vooruitzien van Stalin weer schitterend proefhoudend bleek.”
Uit de stormachtige ovatie, die Stalin bij dit punt van de rede van Molotov in de Opperste Sovjet gewerd, bleek dat in dat college de ‘kortzichtige mensen’, die toch nog enige bezwaar hadden Hitler-Duitsland als de nieuwe bondgenoot van de Sovjet-Unie te begroeten, niet werden aangetroffen of, zo zij er al waren, het in dat milieu het verstandigst vonden zich aan de wet van de eenstemmigheid, die voor Russische besturende organen geldt, te onderwerpen. Het ligt mede aan de omgangsvormen, die Stalin er op na houdt jegens de leiders van de Derde Internationale, dat hun zelfs niet de gelegenheid gelaten werd om bijtijds de partijleiders in het buitenland in kennis te stellen van de op komst zijnde grote zwenking in de Russische buitenlandse politiek. De positie van de heren, die zich over die zwenking moesten uiten, is daardoor zeker niet aangenamer en gemakkelijker geworden.
Wij bepalen ons tot het hierboven afgedrukte, vrij uitvoerige citaat van de redevoering van MoIotow. Het is voldoende om het verband aan te tonen tussen het nu tot stand gekomen non-agressiepact en de opvattingen, die Stalin in maart van dit jaar ontwikkeld heeft voor het partijcongres; het is bovendien voldoende om te laten zien, dat de bureaucratie van de Sovjet-Unie in de zevende hemel was over het met Duitsland bereikte resultaat, waarmee naar haar oordeel uiterst gunstige ontwikkelingsmogelijkheden voor de Sovjet-Unie geschapen zijn.
Het komt er nu nog op aan, met enige uitspraken van de leiders van de Duitse nationaalsocialisten te tonen, dat ook bij hen de grootste tevredenheid over het pact geconstateerd kan worden. Het is Hitler zelf, die op 1 september in de rijksdag zijn persoonlijke opvattingen over dat pact kenbaar maakt in de volgende woorden:
“Ik ben verheugd U kennis te geven van een onlangs gebeurd feit. Gij weet, dat Rusland en Duitsland door twee verschillende leerstellingen beheerst worden. Dat was slechts een kwestie, om op te lossen. Duitsland koestert niet de bedoeling, zijn leer uit te voeren. Op het ogenblik, waarop Sovjet-Rusland er niet aan denkt, zijn leer naar Duitsland uit te voeren, zie ik niet in, waarom onze beide volken — ware het ook slechts voor één keer — zich tegenover elkaar zouden stellen.
Inderdaad, een zaak is zeker voor elk van de ondertekenaars: uit iedere slag, die onze beide volkeren zouden leveren, zouden de anderen profijt trekken.
Wij hebben dus besloten, een pact te vormen, waaruit voor altijd onder onze beide volkeren het beroep op de macht zou uitgesloten worden, ons verbindend elkaar te raadplegen over zekere Europese kwesties: een pact, dat de economische samenwerking zal vergemakkelijken en ons de formele verzekering geeft, dat twee grote volkeren hun krachten niet zullen verbruiken in een wederzijdse strijd.
Elke poging van de Westerse mogendheden om daar verandering in te brengen al schipbreuk lijden Ik kan daarentegen nog bevestigen, dat deze politieke beslissing een kentering van het eerste belang voor de toekomst is en dat zij definitief is.
Rusland en Duitsland hebben tijdens de wereldoorlog tegen elkaar gestreden. Zulks zal geen tweede maal geschieden. Dit pact werd te Moskou met evenveel geestdrift ontvangen als die gij hier hoort. Ik ga woord voor woord akkoord met de rede, welke Molotov gisteren heeft gehouden.”
Men ziet, dat er hartroerende overeenstemming is tussen Moskou en Berlijn. Als Molotov om het oor van zijn toehoorders te strelen laat uitkomen, dat Duitsland eerst moest laten blijken, betrekkingen van goede nabuurschap met de Sovjet-Unie te wensen — het zijn zulke decoratieve versieringen, die aan de stalinistische schrijvers buiten Rusland de suggestie in de pen geven, dat Hitler-Duitsland zich aan de machtige Sovjet-Unie moest onderwerpen dan zorgt Hitler ervoor dat zijn nationaal-socialistische volgelingen te horen krijgen, dat export van de Russische begrippen over maatschappelijke en politieke verhoudingen uitgesloten is. Men denkt er in dit verband even aan dat het nog altijd mode is voor stalinistische schrijvers de Russische sectie van de Derde Internationale voor te stellen als de machtigste propagandist voor het communisme!
Omdat wij bij het schrijven van onze beschouwing voortdurend op de achtergrond de gestalte te zien van de held Dimitrov, de z.g. leider van de Derde internationale, voegen wij ten overvloede aan Hitlers commentaar op het monsterpact een uitspraak toe van de door hem aangewezen opvolger Goering, die in een vergadering van metaalbewerkers van een van de grootste Berlijnse bedrijven verklaarde (9 september):
“Wanneer de tegenstanders al van mening zijn dat Duitsland geen grondstoffen heeft, zij kunnen niet ontkennen dat Rusland ze heeft. De met Rusland afgesloten overeenkomst is grondig.”
Er is maar een conclusie mogelijk: de voornaamste representanten van de ‘ideologie’ van het stalinisme en van het Duitse nationaal-socialisme blijken in staat te zijn, precies dezelfde meningen te verkondigen over een politiek verdrag, dat voor de internationale ontwikkeling van de naaste toekomst ongetwijfeld van grote betekenis is en dat naar ons oordeel de positie van de wereldreactie in al haar nuanceringen tot schade van het wereldproletariaat aanmerkelijk versterkt.
Men kan zeggen, dat de pers van de gehele wereld en van de meest verschillende richtingen zich op het pact heeft geworpen en tot sterk uiteenlopende conclusies is gekomen. Wij zonderen hierbij natuurlijk zowel Rusland als Duitsland uit. Het blijkt, dat men zowel de voorstelling tegenkomt, dat de Sovjet-Unie door de Duitse nationaal-socialisten geëxploiteerd wordt als omgekeerd. In sommige bladen heeft men in het bijzonder de vraag gesteld, of de Russische hulpverlening aan Hitler-Duitsland in de vorm van levering van grondstoffen wel datgene zal opleveren, dat Hitler en de zijnen verwachten. Ook die vraag wordt door de enen positief, door de anderen in negatieve zin beantwoord.
In één van de Nederlandse dagbladen, dat zo door en door kapitalistisch is, dat het tegelijk zijn hart verpandt aan het fascistische en het democratische kapitalisme, wordt Stalin afgeschilderd als de duivelse kracht, die tot iedere prijs een oorlog wil, een langdurige oorlog die tot algemene uitputting van de daaraan deelnemende staten zou voeren om vervolgens geheel Europa naar zijn inzichten te gaan inrichten. Zij, die deze constructie fabriekten, zagen Stalin en het Russische bolsjewisme volkomen ren onrechte nog steeds als de kracht. die bezeten is van de hartstocht om de wereldrevolutie tot stand te brengen.
Ook wij kennen aan de overeenkomst van Stalin en Hitler zo grote draagwijdte toe, dat de gevolgen daarvan op internationaal politiek terrein nog nauwelijks afgemeten kunnen worden. Het spreekt vanzelf, dat de uitgebroken oorlog omstandigheden heeft geschapen, die ertoe leiden, dat de werking van het pact zich in de houding van verschillend staten veel sneller en duidelijker afspiegelt dan in vredestijd het geval zou zijn.
Voor het ogenblik bepalen wij ons tot de twee landen, die in de laatste jaren tot samenwerking met Hitler-Duitsland waren gekomen: Italië en Japan. De ‘neutraliteit’ van Italië in de uitgebroken oorlog leert elke dag aanleiding tot beschouwingen in de pers, wordt overal aangevoeld als een factor van voorbijgaande aard. Uit het optreden van de regeringen van Frankrijk en Engeland kan afgeleid worden, dat bij haar de hoop leeft, Italië in te schakelen aan het Engels-Franse front. Niemand minder dan Laval heeft na het uitbreken van de oorlog zijn vriendschappelijke relaties met Mussolini in herinnering gebracht, die de betekenis hadden, dat aan Mussolini een vrijbrief gegeven werd voor de verovering van Abessinië. Tijdens de Italiaans-Abessijnse oorlog is het zeker Frankrijk geweest, dat een remmende invloed uitoefende op de bemoeiingen van Engeland met die oorlog. Blijkbaar bestaat in zekere Engelse en Franse kringen thans de opvatting, dat Italië verontrust is door de algehele omkeer in de betrekkingen tussen Duitsland en de Sovjet-Unie. Voor wat ons betreft merken wij slechts op: het komt ons niet waarschijnlijk voor, dat men in Rome niet nauwkeurig op de hoogte is gehouden door de Duitse bondgenoot over de vordering van de besprekingen met Moskou. Na slechts enkele weken geleden hebben uitvoerige besprekingen plaatsgevonden tussen Hitler en de Italiaanse minister van buitenlandse zaken, Ciano. Het is uitgesloten dat bij die gelegenheid over de Duitse bemoeiingen in Moskou gezwegen is.
Er mag nog wel eens aan herinnerd worden, dat het stelling nemen van Duitsland in de Italiaanse-Abessijnse oorlog de directe aanleiding is geworden voor het tot stand komen van de as Berlijn-Rome. Willen Laval c.s. nog op de kaart zetten van de door hen vroeger betoonde welwillendheid ten aanzien van de Italiaanse veroveringsplannen, dan bestaat er oor Rome zeker meer aanleiding om aandacht te schenken aan de concrete diensten, die het Duitse imperialisme gedurende de veroveringsoorlog van Italië aan dat land bewees dan aan de Franse welwillendheid. Bovendien heeft de nauwe samenwerking van de beide dictatoren in Spanje doen uitkomen, dat hun gemeenschappelijk handelen concrete invloed kon uitoefenen op de ontwikkeling in Europa. Voor ons stond het vast, dat Mussolini niet door zijn gloeiende passie voor de vrede gedreven werd, toen hij na het uitbreken van de Pools-Duitse oorlog het denkbeeld van een vijfmogendhedenconferentie opperde onder stopzetting van de vijandelijkheden in Polen, doch dat hij met dit initiatief een dienst aan het Duitse imperialisme bewees.
De eerste uitingen uit Japan over het Duits-Russische pact deden aan de mogelijkheid denken van een omkeer in de buitenlandse politiek van deze grote mogendheid. Het gaat daarbij niet in de eerste plaats om de neutraliteitsverklaring van Japan met betrekking tot de Europese oorlog, doch veeleer om het optreden van een nieuwe regering, die erop uit heette de betrekkingen met de West-Europese staten te verbeteren. Er zijn leiders in de Nederlandse arbeidersbeweging geweest die, op deze gedachte doorhollende, bereid waren het verdrag van Stalin met Hitler als een breekijzer te zien, dat in staat was de as-mogendheden uit elkaar te rukken. Zij hebben er vermoedelijk niet op gelet, dat kort na de afsluiting van het pact in een telegram van Moskou bekend werd gemaakt dat Molotov in verbinding was getreden met de Japanse vertegenwoordiger Togo om tot een compromis te komen tussen Japan en de Sovjet-Unie. Het heeft een paar weken geduurd voordat definitieve mededelingen werden gedaan over de uitkomsten van deze pacten. Aangenomen kon worden dat niet alleen de Russen in actie waren ter bereiking van dit doel, doch dat tevens de Duitse autoriteiten zich hebben ingespannen om aan de vijandige verhoudingen tussen de Sovjet-Unie en Japan een eind te maken. Nu het zover is, dat de nieuwe regering in Tokio tot een akkoord met Moskou kwam, wordt van vele kanten op de Duitse bemoeiingen met deze zaak gewezen, terwijl aan de andere kant bekend wordt gemaakt dat men in de Ver. Staten allesbehalve gesticht is over deze wending in de politieke verhoudingen van het Verre Oosten. Voorzover de pers in verband met de eerste berichten uit Japan deed uitkomen, dat in deze richting althans het Russisch-Duitse pact een versterking van de Engelse positie had opgeleverd, hebben de jongste feiten die veronderstelling gelogenstraft. Het Japanse imperialisme zal mede na zijn akkoord met Moskou de oorlogstoestand in Europa ten volle gaan benutten om zijn overwinningen in China te consolideren. Voor de stalinistische voorlichters in de internationale arbeidersbeweging, de propagandisten van ‘Rusland van heden’ is nu de taak weggelegd overtuigend te bewijzen dat het Japans-Russische akkoord als een nieuwe belangrijke vriendendienst van de Sovjet-Unie aan de Chinese democratie gezien moet worden!
Hier spreekt vanzelf, dat het thema van de internationale politieke werking van het Russisch-Duitse pact nog verder uitgewerkt kan worden. Het komt ons van meer belang voor, om ons verder met de gevolgen in het pak voor de internationale arbeidersbeweging bezig te houden.
Wij moeten al jaren terug om duidelijk te kunnen vaststellen, dat van de eerste Arbeiders- en Boerenstaat positieve kracht uitging voor de weerbaarmaking van het internationale proletariaat. Naarmate de noodlottige gevolgen van de overweldiging van de proletarische dictatuur door de bevoorrechte bureaucratische kaste zich duidelijker openbaarden, in die mate was er steeds minder sprake van positieve diensten, die door de ontwikkeling van de Sovjet-Unie aan de zaak van het wereldproletariaat werden bewezen. Toen de stalinistische machthebbers van de Sovjet-Unie na de vestiging van de Hitler-dictatuur in Duitsland de weg betraden van de Westerse oriëntatie en in diezelfde periode de vervolging van beginselvaste communisten in de Sovjet-Unie overging in hun systematische uitroeiing, is door bekende sociaaldemocratische leiders geconstateerd, dat de heersers van Moskou ‘schande over de internationale arbeidersbeweging’ brachten. De lange reeks van misdaden, die de Stalin terreur beging, sprak ook tot de brede massa van ongeschoolde arbeiders in die zin, dat zij zich de vraag stelden:
“Moeten zulke daden als de vruchten van de overwinning van het socialisme worden gezien?” Het is aan de koortsachtige inspanning van het propaganda-apparaat van de stalinistische wereldbeweging niet gelukt, in die mate de arbeiders over de gehele wereld te beïnvloeden, dat zij bereid waren de uitspattingen van de Stalin terreur te aanvaarden en goed te keuren. Die uitspattingen zijn het natuurlijke gevolg geweest van de misvorming van de uitkomsten van de Russische revolutie: de vernietiging van de macht van de Sovjets in het Russische leven, de vernietiging van de Russische arbeidersbeweging zelf, inclusief de partij van Lenin, het scheppen van kapitalistische bedrijfsmethoden voor de Russische economische ontwikkeling, het daarmee scheppen van sprekende sociale tegenstellingen in de Russische miljoenen massa, de degradatie van de partijen van de Derde Internationale tot blinde werktuigen van de stalinistische bureaucratie. Het kwam zover dat de eindeloos herhaalde lofzangen van de stalinistische huurlingen op de opbouw van het Russische socialisme bij brede groepen arbeiders onverschilligheid wekten voor de zaak van het socialisme zelf.
Slechts zij, die de moed bezaten om het verval van de Russische revolutie, de groei van de thermidoriaanse tendensen (dus van de afbraaktendensen) nauwkeurig te volgen en zich in te spannen om de betekenis van dit proces te verstaan, kunnen de verbroedering van Hitler-Duitsland met Stalin-Rusland verwerken, zonder een nieuwe schok te ondergaan. In die zin staat de reactionaire werking van het verdrag op de brede massa van het proletariaat vast, dat haar passiviteit in de strijd voor het socialisme daarmee opnieuw versterkt wordt dan wel voet gegeven wordt aan de reformistische misleiders in de arbeidersbeweging, die als overtuigde nationalisten en knechten van hun eigen bourgeoisie met meer kracht dan ooit de door de feiten weerlegde voorstelling zullen propageren: het socialisme kan slechts langs de weg van de democratie verwezenlijkt worden! Internationaal zijn de kopstukken van de sociaaldemocratische partijen ermee doende, om het pact dienstbaar te maken aan de versterking van hun positie. Men heeft in Frankrijk de vroegere kampioen van de stalinistische Volksfrontpolitiek Blum onmiddellijk scherp afwijzend zien reageren op het pact. Hoofdbesturen van Franse vakbonden spreken zich afkeurend uit over de jongste prestaties van de Sovjet- diplomatie. Dezelfde verschijnselen kunnen in de Engelse arbeidersbeweging waargenomen worden. Het is heel duidelijk, dat die veroordelingen allerminst gezien kunnen worden als sprekende uitingen van aanwezig klassenbewustzijn. Zij komen slechts daarom zo grif tot stand, omdat zowel de Franse als de Engelse bourgeoisie in het pact een dreigend gevaar zien voor haar imperialistische belangen. Zij komen immers tot stand op het tijdstip, waarop de reformistische leiders de arbeidersorganisaties aan hun bourgeoisie uitleveren ter bereiking van de overwinning in de tweede imperialistische wereldoorlog.
Het behoeft zeker niet gezegd te worden, dat de revolutionaire stromingen in de arbeidersbeweging zich in geen geval solidair kunnen verklaren met de sociaaldemocratische reacties op het pact. Voor hen is er zomin sprake van een prijsgeven van hun principiële opvattingen over de verwezenlijking van het socialisme als van het kiezen van het nationale front hunner eigen bourgeoisie.
Zij constateren met voldoening, dat de voor de versterking van het reformisme uitgebrachte kritiek op het pact geen blijvende schade kan aanrichten aan de arbeiders, die in de ervaringen van de tweede wereldoorlog zowel zullen gaan begrijpen dat het democratische kapitalisme er volstrekt niet tegen opziet, totalitaire methoden in toepassing te brengen in de dienst van het totalitaire oorlogsbedrijf en dat bovendien de neergangsperiode van de kapitalistische orde met haar ondergaande burgerlijke democratie allerminst de voorwaarden schept voor een geleidelijke overgang naar het socialisme.
Zowel het zich verbreidende ongeloof bij brede lagen van arbeiders, dat voortspruit uit de wandaden van het in de Sovjet-Unie heersende stalinistische regiem als de doeleinden. die de sociaaldemocratische leiders nastreven bij hun kritiek op het pact, wijzen erop, dat de nieuwste arbeidersvijandige daad van de stalinistische bureaucratie de strijd van het wereldproletariaat verzwaart en daarom de kapitalistische reactie dient.
Wij hebben als onze zienswijze uitgesproken, dat het Duits-Russische pact van Stalin de doodgraver van de Communistische Internationale maakt. Wie de juistheid van deze uitspraak wil verifiëren, behoeft niets anders te doen dan aandacht te schenken aan de kronkelingen van de kopstukken van het stalinisme, die in praktijk gebracht moeten worden.
1. om de versterking van het Duitse nationaalsocialisme door de leiders van de Sovjet-Unie als een dienst aan het wereldproletariaat voor te stellen;
2. om tegelijkertijd de nationalistische propaganda te kunnen voeren in de dienst van de eigen bourgeoisie, teneinde alle krachten te mobiliseren voor het neerslaan van het Duitse fascisme.
De heren zijn eraan gewend geraakt als handlangers van de politiek van Stalin vele schendingen van de belangen van het wereldproletariaat goed te praten.
Thans is op veel sprekender wijze dan vroeger het geval was aangetoond, dat de totale afhankelijkheid van de secties van de Derde Internationale ten opzichte van de Russische staatspolitiek de positie van die secties onhoudbaar makte, de voorwaarden heeft geschapen voor een roemloze ondergang van de Derde Internationale, het zal menige volgeling van het stalinisme thans overkomen, dat hij met verontwaardiging kennis neemt van de wanhopige pogingen die zijn voormannen ondernemen om hun dubbelzinnige en onhoudbare politiek te verdedigen. Het is zover gekomen, dat de stalinistische argumentatie niets anders meer is dan een belediging van het gezond verstand. Men kan verwachten, dat zich een proces van algemene desertie uit het stalinistische kamp voltrekt, omdat de vroegere aanhangers en meelopers niet alleen tot het juiste besef zullen komen van de betekenis van het Duits-Russische pact, maar omdat zij bovendien in het licht van dat pact tot een herziening zullen geraken van hun vroegere opvattingen over de praktijken van het stalinisme en de Komintern.
Wij, revolutionairen, hebben bij het tot stand komen van de beginselverklaring van deze Komintern in het congres van 1928 geconstateerd, dat de praktijk van deze Internationale niet meer geleid werd door de revolutionaire marxistisch-leninistische theorie. Wij wisten, dat het toen al zover was, dat Stalin in de Sovjet-Unie van de GPOe de beslissende factor maakte in het innerlijke leven van de Russische bolsjewistische partij. Wij konden niet misleid worden door de schijnbaar radicale besluiten van het Kominterncongres van 1928, die de praktijk van de niet-Russische secties van de Komintern gingen bepalen. Gelet op de machtspositie van de Duitse communistische partij. die toen ten voorbeeld gesteld werd aan de secties van de Derde Internationale, toonde de strijdloze overgave van het Duitse proletariaat aan de Hitlerdictatuur de totale onbruikbaarheid van de recepten van 1928 aan. In die periode is het de rampzalige Duitse nederlaag geweest, die de grote gebreken van het stalinistische leiderschap van de Komintern demonstreerde. In de jaren, die aan 1933 voorafgingen, heeft zich het feit voorgedaan, dat de Derde Internationale op gezag van Stalin de ‘sociaalfascisten’ als nog groter gevaar brandmerkte dan het nationaalsocialisme. Bij de toepassing van het ultraradicalisme dier periode werden de lessen van Lenin over het gebruik van het proletarische klassenfront volkomen genegeerd. Reeds in die dagen moesten de revolutionairen vaststellen dat Russische bestellingen voor het vijfjarenplan, die Duitsland moest uitvoeren, een factor werden voor het in dood spoor leiden van de weerbaarmaking van het Duitse proletariaat.
Na de vestiging van de Hitler heerschappij en de hierboven beschreven koerswending in de Russische buitenlandse politiek, kwam parallel daarmede: de schaamteloze afdanking van het klassenbeginsel voor de praktijk der secties van de Derde Internationale. Deze afdanking werd bewerkstelligd in de vorm van het Moskouse dekreet, dat de partijen verplichtte tot toepassing van de Volksfrontpolitiek. die gebaseerd was op gebrek aan vertrouwen in de massakracht van het proletariaat voor de strijd tegen het fascisme Ook deze periode voerde de partijen van de Komintern tot afschuwelijke nederlagen. Het sterke Tsjechische bataljon van de Derde Internationale kwam op precies dezelfde manier onder de nationaalsocialistische dictatuur als in 1933 de Duitse sectie. Het Franse proletariaat, dat het eerst aan de proefnemingen met Volksfrontpolitiek blootgesteld, beleefde maar heel kort vreugde van de machtige uitingen zijner klassenkracht in de stakingen van 1936. Het werd daarna dienstbaar gemaakt aan het nationalisme en het militarisme van de Franse bourgeoisie; het kreeg de gelegenheid de onderwerping mee te maken van de grote stalinistische Kamerfractie aan de non-interventiepolitiek der Volksfront regeringen; het werd met behulp van die Kamerfractie geketend aan de verplichte wettelijke arbitrage in arbeidsconflicten, die overal en altijd door het klassenbewuste proletariaat als een reactionaire aanslag op de bewegingsvrijheid der arbeiders is gezien.
In de omstandigheden waarin Spanje sedert juli 1936 verkeerde, moest de ook aan de Spaanse stalinistische partij opgelegde Volksfrontpolitiek tot de gruwelijke nederlaag voeren, die in de strijd tegen Franco ondanks de grote opofferingsgezindheid en strijdbaarheid van de Spaanse arbeiders en boeren geleden werd. Hebben wij hierboven doen uitkomen, dat de bemoeiingen van het stalinistische staatsapparaat met de Spaanse burgeroorlog bepaald werden door het verlangen om via non-interventiepolitiek en het remmen van de Spaanse arbeidersbeweging tot nauwe vriendschappelijke relaties met de Engelse kapitalistische regering te komen, dan dient thans met nadruk te worden vastgesteld dat Stalin goede getuigschriften in de kapitalistische wereldpers verwierf, omdat hij van de Volksfrontpolitiek de kracht maakte die het strijdende proletariaat en het boerendom verscheurde, de stalinistische partij van Spanje de rol deed vervullen. die na het einde van de eerste wereldoorlog de Scheidemanns en de Noskes in Duitsland hebben vervuld. Al was in de Spaanse nederlaag toch dit hoopwekkende element voor het wereldproletariaat opgesloten, dat het mogelijk bleek door daadwerkelijk massaal optreden de overrompeling van het fascisme te voorkomen, toch is uiteindelijk de Spaanse nederlaag in de eerste plaats een demonstratie geworden van de onbruikbaarheid der stalinistische recepten voor de proletarische klassenstrijd. Voorbij is nu de vijfjarige periode van het neo-reformisme van de stalinistische Volksfrontpolitiek. Indien het pact van 23 augustus niet onmiddellijk gevolgd was door het uitbreken van een oorlog. zou het schouwspel beleefd worden van een nieuwe koerswending voor die delen van de Derde Internationale, die de thans geschapen crisis te boven komen. Voorlopig behoeven de heren in Moskou zich voor het fabrieken van nieuwe recepten niet bezorgd te maken. Zo goed als de ‘radicale, derde periode’ afgesloten werd zonder officiële begrafenis, komt thans het tijdvak van de Volksfrontpolitiek zonder officiële plechtigheden aan zijn einde. Alleen de bestaande oorlogssituatie maakt het mogelijk dat de praktisch uiteengevallen Derde Internationale voor wat haar nationale secties betreft nog te maken heeft met het aanprijzen van Volksfrontrecepten aan het nationale front, waar de kopstukken van de stalinistische partijen sociaalpatriottisme in praktijk mogen brengen.
De stelselmatige verwarring, die de Komintern in haar zigzagkoers kweekte, om haar eigen aanhangers vast te houden, heeft zich nu meester gemaakt van de stalinistische partijen zelf. Daaraan is toe te schrijven, dat de voormannen van het stalinisme in alle landen in het openbaar zulke potsierlijke buitelingen ten beste gaven bij het schrijven over het pact zowel als over de uitbrekende wereldoorlog.
In de aanhef van ons geschrift hebben wij de Franse stalinist Gitton naar voren gebracht, die in de Baseler ‘Rundschau’ van 24 augustus kans zag bij de goedkeuring van het pact tot een lijnrechte tegenstelling te komen tussen zijn opvatting over de naar oorlog drijvende krachten in Europa en de opvattingen, die toch al sedert maart 5.1. in de Russische voorlichting verwerkt waren.
Het was nog voor die datum, in juli van dit jaar, dat de Noord-Amerikaanse leider Earl Browder in een geschrift ‘Fighting for peace’ deze stelling verkondigde:
“De reactionairen speculeren er openlijk op dat de Sovjet-Unie het spel van Chamberlain zou kunnen doorkruisen door een akkoord met Hitler, daar zelfs zij, die het land van het socialisme haten, het niet kunnen geloven, wanneer zij zien dat alleen de Sovjet-Unie de verraderlijke agenten van Hitler op haar eigen gebied onschadelijk maakt en hun elke mogelijkheid ontneemt voor het verrichten van nog meer sabotage- en spionagedaden in de dienst van het fascisme.
De reiniging van de trotskistisch-boecharinistische benden in de Sovjet-Unie was de uiteindelijke garantie voor hen, die haar nodig hadden, dat de Sovjet-Unie zich nooit aan het fascisme zou overgeven.”
Even jammerlijk zijn de ‘wetenschappelijke’ oordeelvellingen van de hoofdredacteur van ‘Het Volksdagblad’, P. de Groot, die in het septembernummer van ‘Politiek en Cultuur’ de mening ten beste gaf:
“Zo voltrekt de fascistische ‘spil’ zijn bloedige opmars in de wereld, dood, verderf en slavernij op haar weg zaaiende. Geen volk is meer veilig voor deze troep roofdieren. In het bijzonder kleine volken, zwakke staten, vormen zijn eerste prooi. De eerste fase van de verovering van zulke kleine staten bestaat in het afdwingen van hun ‘neutraliteit’ in geval van een wereldoorlog. Zulke ‘welwillend-neutrale’ staten vormen dus een soort reserve in het oorlogsschema van de nazi’s. Zij moeten grondstoffen en levensmiddelen leveren en overtollige producten van de Duitse oorlogsindustrie afnemen. Zij moeten met hun legers en vloten de Duitse grenzen beveiligen als een barrière tegen de machten, waarmee Duitsland in oorlog zou zijn gewikkeld.”
Men ziet hieruit niet alleen dat Paul de Groot bereid is ten oorlog te trekken, men krijgt bovendien een juiste indruk van de waarde van zulke voorlichting. Die natuurlijk neergeschreven werd voor de ondertekening van het Duits-Russische pact.
Als het waar is dat het belachelijke doodt, dan bewijst de algemene verbreiding van de radeloosheid en zinloosheid bij de kopstukken van de partijen der Derde Internationale, dat voor die wereldorganisatie het einde gekomen is.
Op elk terrein is Stalin doende geweest de rijke erfenis van Lenin te vermorsen. Nadat hij de roemrijke partij van Lenin zelf tot een karikatuur had misvormd is hij er thans in geslaagd zich van de internationale arbeidersorganisatie te ontdoen, die hem in de gegeven verhoudingen in ieder geval veel meer last dan lust zou zijn.
Met het bankroet van de Derde Internationale is het lot van het wereldproletariaat natuurlijk niet bezegeld. Haar ontreddering heeft ongetwijfeld het tempo van de opmars van de arbeiders naar het socialisme wezenlijk geschaad. Het grootste kwaad, dat het verval van de Derde Internationale stichten kon, is reeds gesticht. De roeping van de arbeidersklasse blijft de verwezenlijking van het socialisme door haar klassenkracht. Zij kan slechts vervuld worden door strijdbare organisaties, die de beginselen van de klassenstrijd en van het internationalisme in alle omstandigheden hoog zullen houden. Zij kan slechts verwezenlijkt worden door gesloten internationaal optreden van het wereldproletariaat.
Zwak en verspreid zijn de krachten die zich richten naar deze elementaire waarheden. Zij zullen nieuw klassenbewustzijn wekken, nu de onhoudbaarheid van de kapitalistische orde weer zo sterk tot de massa spreekt. Zij zullen de drang kennen naar onderlinge verbinding. Zij zullen met steeds meer klaarheid de noodzakelijkheid van de stichting van een nieuwe Internationale zien. Zij zullen in de praktische strijd ervaringen opdoen, die trots alle moeilijkheden tot een breder front van het strijdwillende proletariaat zullen voeren. Ook de ontwikkeling van de mogelijkheden voor de stichting van de Derde Internationale voltrok zich in oorlogstijd. Bij ons leeft in sterke mate het vertrouwen dat de moeilijkste periode voor de voorbereiding van de nieuwe Internationale voorbij is. Zij, die zich op dit ogenblik nog bij verschillende punten van de af te leggen weg naar de stichting van het nieuwe internationale verband bevinden, zullen tot elkaar gedreven worden.
Juist omdat de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij (RSAP) in Nederland er gedurende haar ontwikkeling zo sterk de nadruk op gelegd heeft dat internationale belevingen van het wereldproletariaat, sprekende uitingen van revolutionaire strijd- van de stichting van de Vierde Internationale werkelijkheid zullen maken, mogen wij aannemen dat de leden en geestverwanten van onze partij, bezield door de mogelijkheden die de thans bestaande verhoudingen bieden, hun krachten zullen verdubbelen in de dienst van het socialisme, dat slechts door de nieuwe wordende Vierde Internationale verwezenlijkt zal worden!
16 september 1939
Enkele uren na het afmaken van leze beschouwing ging door de wereld het bericht van het binnenrukken van Polen door de Russische troepen, die op de Westgrens van de Sovjet-Unie gereedstonden. Dit nieuwe feit maakte een soortgelijke indruk als de aankondiging van het Duits-Russische pact op 23 augustus. Men had toch bij brede lagen de voorstelling weten te wekken, dat het pact niets anders was dan een veiligstelling van de Russische massa tegen Duitse agressie. Het uitblijven van resultaten bij de Engels-Russische onderhandelingen maakte die veiligstelling nodig. Er was eigenlijk niets nieuws onder de zon. De Sovjet-Unie bleef bereid, om dergelijke pacten met de Westerse staten te sluiten. Voor zover in het pact zelf de uitwisseling van informaties was vastgelegd en er sprake was van beraad tussen Moskou en Berlijn over gemeenschappelijke belangen, ken ook deze nieuwe positie niet de verraadbeschuldigingen rechtvaardigen, die vooral in Frankrijk. Engeland en de Ver. Staten van Noord-Amerika tegen Moskou gericht werden.
In zeer concrete vorm werd het bestaan van afspraken tussen de pactgenoten ontkend. Het werd misdadig genoemd, om over een militaire samenwerking van Moskou en Berlijn te gaan spreken. Dat er toch een oorlog uitgebroken as tussen Duitsland en Polen kon in geen geval worden toegeschreven aan de Duits-Russische toenadering, doch was het gevolg van de steun, die Londen en Parijs aan Polen toegezegd hadden. Telkens zijn wij er nu getuigen van, dat in de stalinistische en in de fascistische pers precies dezelfde voorstellingen gegeven worden van de feiten, die zich voltrekken. Men is in een minimum van tijd aan het gebruik van dezelfde terminologie gewend geraakt.
Natuurlijk hebben de heren van het Kremlin het klaargespeeld om de wereld de gedachte bij te brengen, dat de door de heersers van Polen onderdrukte minderheden van een knellend juk bevrijd moesten worden. Zij hebben dat gedaan, hoewel de Russische leiders van de Komintern met name haar Franse sectie verplicht hebben, zich niet onbetuigd te laten bij de pogingen van de Franse bourgeoisie, om Polen immuun te maken voor toenadering tot de Duitsers. In die dagen hebben Franse leiders van de stalinistische beweging het nuttig geoordeeld hun aanhang warm te maken voor het redden van de ‘democratie’ van Polen. In feite hebben ook burgerlijke schrijvers over Polen weermalen doen uitkomen, dat het regiem in dat land semi-fascistisch was. In feite hebben Poolse communisten jaren achtereen ondervonden, dat de Poolse ‘democratie’ tot het toepassen van bloedig geweld kwam bij de onderdrukking van de linkse krachten van de arbeidersbeweging. En toch waren grote groepen Franse arbeiders aanwezig. opgetrommeld door hun stalinistische leiders, om een van de voornaamste dragers van het Poolse semi-fascisme, Smigly Rydz, bij zijn aankomst in Frankrijk welkom te heten. Van een wezenlijke verandering in het Poolse regiem is sedert die hartelijke ontvangst van de Poolse generaal door het Parijse Volksfront geen sprake geweest.
Desondanks moest in de officiële bekendmaking van de Russische inval aan de gehele wereld van het brandmerken der Poolse dwingelandij een van de voornaamste elementen gemaakt worden om de Russische interventie in het al zo zwaar gehavende Polen te verklaren. Die interventie moest omgetoverd worden in een kruistocht die miljoenen Poolse arbeiders en boeren ZOU gaan verlossen.
Naar het woord van Molotov zou het Rode Leger zich met roem overdekken. Op 19 september heeft Trotski de ware betekenis van de overval in Polen op scherpe wijze aangegeven:
“Het geheim is onthuld. Het Kremlin heeft niet alleen Chamberlain en Daladier doch ook de proletarische klasse van de Sovjet-Unie en van de gehele wereld bedrogen. De woorden van Molotov, volgens welke het Rode Leger zich in Polen met roem bedekt, zijn een onuitwisbare schande voor het Kremlin. Het Rode Leger had opdracht het reeds overwonnen Polen te overwinnen, een oneervolle, een misdadige taak, welke het Rode Leger is opgelegd door de jakhals van het Kremlin.”
Negentien jaar geleden is er sprake geweest van een andere Russische veldtocht tegen de door het verdrag van Versailles geschapen Poolse staat. Op dat tijdstip waren de vertegenwoordigers van de Sovjet-Unie nog met hart en ziel verbonden aan de zaak van de wereldrevolutie. Het jonge Rode Leger was op geen stukken na in de condities, die na zoveel jaren Russische opbouw materieel geschapen zijn. In ruil daarvoor was er bij de aanvoerders van het Rode Leger in die dagen geestdrift aanwezig voor de zaak van de revolutie en was het Lenin zelf die de strijd met Polen opnam om verbreding van de basis van de Sovjetmacht te verkrijgen, de proletarische dictatuur tot Polen uit te breiden en op die wijze tegelijkertijd het zelfvertrouwen van het Duitse proletariaat reusachtig te versterken. In die dagen stond de later door Stalin vermoorde generaal Toechatsiewski aan het hoofd van de troepen die Warschau bedreigden. De krachten van de Sovjet-Unie bleken ontoereikend voor het behalen van de overwinning. Nog eens zegevierde het wereldkapitalisme over de proletarische beweging.
Reeds zo lang hebben de leiders van het Duitse nationaalsocialisme zichzelf aangediend als de ‘bevrijders’ van onderdrukte Duitse minderheden in de naburige landen, dat het wel aan iedereen duidelijk is geworden, dat de rol van ‘bevrijder’ vervuld kan worden zonder dat daarbij ook maar een ogenblik sprake is van de nobele motieven, die bij het Russische Rode Leger en op het Kremlin in 1920 aanwezig waren.
Welk filister zal ontkennen, dat het welslagen van de Russen in die dagen de gunstigste voorvaarden geschapen zou hebben voor de sociale revolutie in Duitsland en daarmede voor de harmonische verbinding van alle aanwezige krachten en hulpmiddelen van de Russische en Duitse volkshuishouding, tengevolge waarvan de Europese verhoudingen van heden en de Russische verhoudingen in het bijzonder van geheel andere aard geweest zouden zijn dan die wij bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog kennen?
Er is in het oosten van Polen niet alleen sprake van het ‘jubelen’ van de Oekraïners en Wit-Russen, die de Russische soldaten als bevrijders tegemoet treden, er is ook sprake van tienduizenden krijgsgevangenen, die door de klussen gemaakt zijn, van gevechten die tegen Poolse soldaten geleverd werden, van grote onrust in de Baltische Staten en in Roemenië. Die zich af vragen of ook zij met de ‘bevrijders’ kennis zullen maken, van een uitgevaren Russische vloot, die in de Baltische Zee een ontsnapte Poolse onderzeeër onschadelijk moet maken.
Natuurlijk wordt de vraag opgeworpen, of en wanneer het tot een botsing tussen de Duits-Russische vrienden zou kunnen komen bij de verdeling van de verworven buit. Tot logenstraffing van die verwachtingen hebben wij al te doen gehad met een gemeenschappelijk communiqué, dat tegelijk in Berlijn en in Moskou wereldkundig is gemaakt, hetwelk getuigt van de bestaande eensgezindheid der verdragspartners en bovendien heeft de opnieuw triomferende Hitler in een grote rede te Danzig niet alleen voor Duitsland maar tegelijk voor de Sovjet-Unie gesproken: de vennoten, die elkaar zo laat vonden, verstaan elkaar en zullen er allebei voor zorgen dat het door het Versailles verdrag herschapen Polen niet meer in zijn oude gedaante terugkeert.
Nieuwe diplomatieke bedrijvigheid is het gevolg geweest van de jongste ontwikkeling in Polen. De positieve uitkomsten van het Duits-Russische pact spreken zo duidelijk, dat zich een nieuwe figuur gaat aftekenen op internationaal politiek terrein: aan de orde is een viermogendhedenverdrag tussen Duitsland, de Sovjet-Unie, Japan en Italië. Daarmee zou het stalinistische verbond met de hongerige imperialisten voltooid zijn. Zelfs wanneer wij aan de Italiaanse uitspraak herinneren over de drie landen, wier staatsregiem uit ‘volksrevoluties’ geboren was, dan nog heeft het wereldproletariaat geen enkele aanleiding om de laatste demonstraties van het stalinisme als iets anders te zien dan hulp aan de wereldreactie.
_______________
[1] Reeds op zondag 17 september rukten de Russen Polen binnen. H.S.