Geschreven: in de zomer van 1864
Bron: Karl Marx, Ökonomische Manuskripte, 1863 - 1867, Marx Engels Gesamtausgabe 2, zweite Abteilung, band 4, Amsterdam, Internationale Marx-Engels-Stiftung
Vertaling: uit het Duits door Sjarrel Massop
Proeflezer: Hans Boot
Versie: de voetnoten zijn hernummerd
HTML en contact: Adrien Verlee voor het Marxists Internet Archive
| Hoe te citeren?
Inhoud:
Verantwoording Vertaler
Fragmenten uit de Inleiding en het Apparaat
Resultaten van het directe productieproces
ad 1) ‘Waren’ als product van het kapitaal
ad 2) Kapitalistische productie als productie van meerwaarde
Het directe productieproces
Productieve en onproductieve arbeid
Bruto en nettoproduct
Mystificatie van het kapitaal
ad 3) Het product van de kapitalistische productie is niet de meerwaarde, het is kapitaal
Resultaat van het directe productieproces
Nawoord en Bevindingen (Vertaler)
De vertaling was niet eenvoudig. Het manuscript is een 19e-eeuwse tekst op een zeer specialistisch gebied met een geheel eigen jargon. De tekst is ook conceptueel, dat betekent dat er geen redactionele bewerking gemaakt is. Voor veel ander werk van Karl Marx heeft Friedrich Engels redactioneel werk verricht. Deze tekst maakt daar een uitzondering op. Karl Marx is een dialectisch denker en ook schrijver. Dat betekent vooral dat vertogen weinig lineair zijn. Daarmee bedoel ik dat er geen sprake is van rechtlijnig denken. Dat stimuleert het denken over het thema, echter het vertalen en bewerken maakt het moeilijker. Gevolg van de werkwijze is veel uitweidingen, onderbouwing door voorbeelden, veel lange compliceerde zinnen.
De vertaling is in twee fasen uitgevoerd. De knip heeft gelegen bij pagina 469, ongeveer halverwege de tekst. Ik heb een woordenlijst bijgehouden van woorden die ik niet kende of onvoldoende beheerste. Voor de betekenis heb ik gebruik gemaakt van het digitale woordenboek. Veel woorden zijn taalgebonden en voor de omzetting alleen maar benaderbaar in een andere taal. Een voordeel van het vertalen van Duits naar Nederlands is de taalverwantschap. Karl Marx heeft de tekst ook doorspekt met Engelse en Franse passages, en gebruikte Latijnse frasen en zelfs Griekse woorden. Dit was allemaal oplosbaar. Een lijst met arbitraire vertalingen volgt hieronder.
De eerste vervolgstap was een ruwe vertaling, waarbij ik zeer dicht bij de tekst gebleven ben. De tweede stap was de twee fasen voorzien van een redactionele bewerking. Dat betekende in eerste instantie inkorten van zinnen, onderwerp en gezegde dichterbij elkaar brengen en verwijzingen verduidelijken. Bij herlezen, met de originele tekst ernaast bleek, dat er nog steeds veel onduidelijkheden waren. Ik heb toen de twee fasen bijeengevoegd en op de volledige tekst nog een keer een redactie uitgevoerd. Daarbij heb ik vooral gelet op naamvallen, voorzetsel betekenissen en verwijzingen. Vooral dat laatste heeft soms geleid tot herhalingen. In deze slag heb ik ook storende woorden eruit gehaald. Karl Marx gebruikte vaak afkortingen als de woorden usw (enzovoorts) en zb (bijvoorbeeld). Niet altijd waren dit voorbeelden en moest je naar de gedachten volgend op ‘enzovoorts’ raden. Het grootste gedeelte van deze woorden is eruit gelaten, ik vond dat ze weinig toevoegden. Het woord ‘Ware’ is een centraal begrip in het Nederlands te vertalen als waar. Waar het de vertaling van ‘Ware’ betrof is ‘waar’ tussen aanhalingstekens gezet. Karl Marx gebruikte ook verkortende tekens bijvoorbeeld <, >, X, =, +, /, :, £ en Δ. De meesten leverden geen probleem op bij het lezen. Dat deden de tekens + en = wel, dat is consequent vervangen door ‘plus’ en ‘is’. Karl Marx heeft in het begin van het manuscript veelvuldig de krachtterm ‘ebenda’ gebruikt om zijn argumentatie kracht bij te zetten, dit is te vertalen met ‘zodus’. De meeste zodussen zijn eruit gehaald. Veel verwijzingen zijn gedaan naar het geslacht van het zelfstandige naamwoord. Bijvoorbeeld; een bron is die Quelle. Als er verderop naar verwezen werd, volgde automatisch ‘sie’ of ‘ihr’. Dat schiep vaak verwarring in de vertaling. Ik heb geprobeerd die dingen consequent eruit te halen.
De ‘Seiten’ nummering {461} heb ik gehandhaafd, dit was prettig werken en ik vond het niet storend.
Alle voetnoten zijn gewoon vertaald. De volgorde liep door elkaar, dat maakte het verwerken lastig. Ik heb een eigen nummering gebruikt, echter wel kenbaar gemaakt wat de originele versie was.
Woordenlijst
Het Griekse woord δυνάμει (dinami) is consequent vertaald als ‘potentieel’.
Het woord Aliquot is vertaald als ‘evenredig deel’.
Überhaupt is vertaald als ‘in het algemeen’.
Stufe en Stufeleiter is vertaald met schaal.
Voraussetzen, Voraussetzung is vertaald als ‘voorwaarde’, ook is vooronderstelling gebruikt.
Een speciale aandacht verdient Gegenstand en vooral Vergegenständlichung.
Gegenstand betekent ‘ding of object’. De ‘vergegenständlichung’ is één van de belangrijkste begrippen in het document. Er wordt mee bedoeld dat de levende arbeid opgenomen wordt in het geproduceerde product. De term is heel consequent vertaald met ‘geobjectiveerd’. Daarmee wordt dus bedoeld dat de arbeid object is geworden, een stoffelijke inhoud heeft gekregen.
Einzelne is vertaald met ‘afzonderlijke’.
Bloss is vertaald met ‘enkel’, zoals bijvoorbeeld ‘keine blosse Ahnung’ is geen enkel vermoeden.
Gesamt is vertaald met ‘totaal’.
Treten is een begrip dat slecht te vertalen is. Het is een werkwoord dat vaak samengaat met een voorzetsel, bijvoorbeeld eintreten is ‘er in opgaan’, gegenübertreten is ‘confronteren’.
Een lastig woord en veel gebruikt is darstellen. Het digitale woordenboek geeft veel mogelijkheden. Het meest gebruikt is ‘vertegenwoordigen’ en ‘representeren’. Weergeven is ook een optie. Het begrip is verschillend vertaald.
Verwandlung is ‘omzetting’.